Çörekotu, Ranunculaceace familyasına ait  bir baharat bitkisi olmasının yanı sıra kıymetli bir tıbbi aromatik  bitkidir. Çok eski zamanlardan beri kullanıldığı bilinen çörekotunun, Ön Asya, Güney Avrupa veya Doğu Akdeniz kökenli olduğu bildirilmektedir.

Mısır firavunlarından Tutank-Amon’un mezarında tohumları bulunmuş, ünlü Mısır kraliçesi Kleopatra da sağlıklı ve güzel görünmek adına çörekotu yağı kullanmıştır. Antik Yunan hekimlerinden Dioskorides, baş ve diş ağrısı tedavisinde tavsiye etmiştir. Tıbbi Nebevi eserinde adı geçtiğinden, İslam aleminde kutsal kabul edilir ve ölüm hariç her derde deva olduğu söylenir.

Hindistan, çörekotu üretiminde dünya lideridir. Bu ülkeyi, Mısır, Bangladeş, Sri Lanka ve Pakistan takip etmektedir. Türkiye’de 12 türü doğal olarak yetişmektedir. Ülkemizde üretimi yapılan türleri ise şunlardır :

• Nigella sativa
• Nigella damascena
• Nigella arvensis (Süs bitkisi olarak kullanılır).

Bitkisel Özellikleri

Otsu yapıda, tek yıllık bir bitkidir. Gövdesi dik bir gelişim gösterir ve 35 – 70 cm kadar boylanır. Her bitkide 4 – 6 tane dal oluşur. Bu dalların üzerinde almaşık olarak dizilen, 3 parçalı yapraklara sahiptir. Her bir çiçekte, açık mavi  5 adet taç yaprak bulunur. Birbirinden plesantalarla ayrılmış, 5 odacıklı kapsül şeklinde meyveleri vardır.

Plesantaların 2 tarafında tohumları sıralanmıştır. Tohumlar 3 – 4 köşeli,  koyu siyah, 1 mm kalınlıkta,  1.5 – 2 mm eninde ve 2.5 – 4 mm boyundadır.  Her bitkide 10 kadar kapsül bulunur. Her kapsülde de, 1000 dane ağırlığı 2 – 3 g olan 50 civarında tohumu vardır. Nigella sativa türünün tohumları, Nigella damascena‘ya oranla daha büyüktür. Fakat her bir kapsülde bulunan tohum sayısı Nigella damascena‘da daha fazladır.

Çörekotu Bitkisinin Etken Maddeleri

Bitkinin ekonomik değeri olan kısmı, tohumlarıdır (Semen). Tohumlarında % 35 karbonhidrat, % 30 sabit yağ, % 20 protein ve % 0.3 – 0.5 uçucu yağ bulunur. Uçucu yağında bulunan başlıca biyoaktif maddeler aşağıdadır :

• Timokinon
• p-simen
• Nigellonetil linoleat
• Thujen
• Trans-anethol

Farmakolojik olarak etkisi çok güçlü olan timokinon, uçucu yağların % 25 – 60’ını oluşturur. Bu  etken madde, uçucu yağın antioksidan ve antihistaminik etkisini arttırır. Timokinon’un iltihap önleyici (antiinflamatuvar) ve ağrı kesici (analjezik) etkileri, tıbbi olarak büyük önem taşır. Ayarıca bitkinin tohumlarında, nigellisin, nigellimin ve nigellidin gibi alkoloitler bulunur.

Çörekotu ‘nun Faydaları ve Kullanım Alanları

Tohumlarının 

• İdrar söktürücü
• İştah açıcı
• Mikrop öldürücü
• Süt arttırıcı
• Parazit dökücü
• Kolesterol düşürücü
• Ağrı kesici
• Öğütülüp balla karıştırılarak kuvvet verici
• Astıma karşı rahatlatıcı
• Bağışıklığı güçlendirici
• Kemoterapinin yan etkilerini azaltıcı etkileri vardır.
• Çörek ve böreklerde baharat olarak da yaygın olarak kullanılır.

Yağı 

• Aromaterapide
• Hemaroit tedavisinde
• Saçkıran tedavisinde kullanılır.

Çörekotu Yetiştiriciliği

Ekim

Çörekotu, aslında bir serin iklim bitkisi olmasına rağmen, dona karşı çok duyarlıdır. Optimum gelişme ve büyüme sıcaklığı 20 – 25 °C aralığıdır. Karasal iklime sahip bölgelerde erken ilkbaharda ekilir. Akdeniz’in sahil kuşağındaysa ekim zamanı sonbahar aylarıdır. Ekim zamanının gecikmesi, tohum veriminin azalmasına neden olur. Çukurova bölgesinde, Nisan ayında yapılmış ekimde dekarda 30 kg, Kasım ayında yapılan ekimdeyse 135 kg verim alındığı tespit edilmiştir.

Çörekotu yetiştiriciliğinde üretim materyali olarak bitkinin tohumları kullanılır. Yabancı otları temizlenen ve işlenerek ekime hazır hale getirilen tarlaya tohum ekimi yapılır. Dekar başına ekilecek tohum miktarı 1 – 2 kg’dır. Sıra aralığı 15 – 20 cm ve ekim derinliği 2 – 3 cm olmalıdır. Ekim sonrası toprak, merdane kullanılarak bastırılmalıdır.

Gübreleme

Hangi gübreden ne kadar kullanılacağına karar verebilmek için mutlaka toprak analizi yaptırmak gereklidir. Genel anlamda, serin iklim tahıllarında,  susuz tarım yapılan arazilerde kullanılan gübreler ve uygulanan dozları, çörekotu yetiştiriciliğine de uygundur. Dekar başına 6 kg azot, 4 – 6 kg da fosfor yeterlidir.

Sulama 

Kurak iklim şartlarına karşı son derece dayanıklı bir bitki olduğundan, genellikle sulamaya ihtiyaç duymaz. Fakat sulama yapılması durumunda veriminde artış gözlenmiştir.

Çörekotu Hastalıkları

Fusarium ve Rhizoctonia gibi fungal etmenlerin neden olduğu kök çürüklüklerinden başka, bilinen önemli bir hastalığı bulunmamaktadır.

Çörekotu Hasadı ve Harman

Ortalama yetiştirme süresi 3 – 4 ay civarındadır. Hasat zamanı, kapsüllerin koyulaştığı, tohumların siyahlaştığı zamandır. Hasadın geciktirilmesi halinde, kapsüllerin uçları açıldığı için tohum kaybı yaşanır. Bitkiler demet halinde biçilip önce güneşte kurutulur. Sonrasında dövülerek ya da çırpılarak harmanlanır.

Çörekotu yetiştiriciliğinde tohum verimi, çeşide, iklim şartlarına, toprak yapısına ve yetişme koşullarına göre 50 – 150 kg arasında değişmektedir. Ortalama bir bitki, 0.5 – 1 g tohum verir. Bal arılarıyla tozlanan çiçekler, daha büyük ve daha çok sayıda tohum meydana getirir.

Damıtma, Ekstraksiyon ve Presyon

Bitkinin tohumlarından, buhar distilasyonuyla % 0.41, su distilasyonuyla % 0.45 uçucu yağ elde edilir. Tohumların % 30 ‘undan fazlası sabit yağdan oluşur. Bu yağın elde edilmesi için en sık kullanılan yöntem soğuk prestir. Sabit yağ,  % 55 – 60 linoleik asit, % 25 – 30 oleik asitten oluşur. Çörekotu yağının doymamışlık derecesi yüksektir ve Prostaglandin E üretimini artırarak immün sistemi (bağışıklık sistemi) güçlendirir.