Mürdümük, Baklagiller ( Fabaceae ) familyasına ait, 187 türü ve birçok alttürü bulunan, proteince zengin bir baklagil yem bitkisidir. Bu türlerin bir kısmı çok yıllık, bir kısmı ise tek yıllık bitkilerdir. Kökeni kesin olarak bilinmemekle beraber Batı Akdeniz’den Orta Asya’ya kadar uzanan alan mürdümüğün  anavatanı olarak kabul edilir. Balkanlar’da M.Ö. 7000’li yıllarda tarımına başlanmıştır. Ön Asya ve Hindistan’daki tarımı ise M.Ö. 4000 yıllarına dayanmaktadır.  Mürdümük türleri; Anadolu’da, Akdeniz Havzası’nda, Kuzey ve Güney Amerika’da doğal halde yetişir. Türkiye’de yetişen 60 kadar tür bulunmaktadır. Tür sayısının çokluğuna rağmen yem bitkisi olarak yetiştirilen ve tarımsal açıdan öneme sahip birkaç tür bulunmaktadır. Bu türler arasında dünya üzerinde en çok yetiştirilen tür, 1.5 milyon hektarlık ekim alanına sahip adi mürdümüktür.

En fazla Pakistan, Hindistan ve Bangladeş ve Etiyopya’da yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu ülkelerde insan beslenmesinde de kullanılır. Kısmi olarak insan beslenmesinde kullanılmakla birlikte genellikle yem bitkisi olarak Ortadoğu ve Akdeniz ülkelerinde üretilmektedir. Türkiye’de üretimi 3 – 4 bin hektarla sınırlıdır. Ülkemizde adi mürdümükte ıslak çalışmaları yapılmış ve üretime kazandırılmıştır.  Halk arasında feslek, çılbant, şolık, fasıl gibi pek çok farklı isimle bilinir. Mürdümük türleri arasında özellik ve görünüş bakımından birçok fark bulunmaktadır. Bu nedenle makalemizde, genel bilgiler dışında adi mürdümük hakkında bilgi verilecektir.

Bilimsel İsimleri 

• Adi mürdümük / Lathyrus sativus
• Nohut mürdümüğü / Lathyrus cicera
• Kıbrıs mürdümüğü / Lathyrus ochrus
• Kokulu mürdümük / Lathyrus odoratus (Süs bitkisi olarak)

Mürdümük Bitkisinin Botanik ( Bitkisel ) Özellikleri

Derine inen, iyi gelişmiş bir kök sistemine sahiptir. Bitkinin sapları yarı yatık ya da sürünücü olarak gelişir ve 20 – 60 cm arasında boylanır. Aşırı dallanan bir bitkidir. Karşılıklı bileşik yapraklara sahiptir. Yaprağı oluşturan yaprakçıklar mızrak şeklinde,  ortalama 10 cm boyunda ve 0.5 cm enindedir. Mürdümüğün çiçekleri, genellikle tekli olur ve yaprak koltuklarından çıkan kısa saplar üzerindedir. Çiçek taç yapraklarının rengi beyaz, mavi, krem ya da menekşe rengi olabilir.

Mürdümüğüm meyveleri diğer baklagiller gibi tipik baklalar şeklinde ve 2 – 5 cm uzunluğundadır. Baklaların içerisinde 3 – 7 adet tohum bulunur. Düz renkli veya benekli olabilen tohumların rengi beyaz, sarı ya da kahverengi olabilir. Tohumların 1000 dane ağırlığı yetiştirme şartları ve mürdümük çeşidine göre 70 – 150 gram arasında değişkenlik gösterir. 400 gram ağırlığa ulaşan çeşitler bilinmektedir.

Mürdümüğün İklim Ve Toprak İstekleri

Adaptasyon yeteneği geniş olan baklagil türleri arasında yer alan mürdümükler son derece fakir topraklarda dahi yetişebilir. Fakat organik maddece zengin, tınlı ve nötr topraklarda verimi daha yüksektir. Asitli topraklara karşı hassasiyeti fazladır. Alçak ovalarda yetiştirilebildiği gibi çeşit özelliği ve iklim koşullarına da bağlı olarak 3000 metre rakıma kadar yetiştirilmesi mümkündür.

Kuraklığa karşı dayanıklılığı çok yüksektir. 250 mm yıllık yağış alan kıraç topraklarda bile sulama yapılmadan  tohum ve ot üretimi için yetiştirilebilir. Bunun yanında yüksek taban suyuna ve aşırı yağışlara karşı da dayanıklıdır. Çeltik tarımının yapıldığı bölgelerde ara ürün olarak yetiştirilebilmektedir.  Soğuğa karşı hassas bir bitkidir.

Mürdümük Yetiştiriciliği

Toprak Hazırlığı Ve Gübreleme

Mürdümük, tohumları iri ve fide gücü yüksek bir bitki olduğundan çok titiz bir toprak hazırlığı istemez. Kışlık olarak yetiştirilecekse yazlık ürün hasat edildikten sonra anızlar parçalanır ve toprak işlenerek ekim yapılır. Eğer yazlık yetiştiricilik yapılacak ve tohumlar ilkbaharda ekilecekse sonbahar aylarında toprak derin işlenir, ilkbahar gelince hafif bir işlemeyle ekim hazırlığı tamamlanır. Hafif bünyeli tarlalarda fazla bir toprak işlemesi yapmadan ekim yapmak mümkündür.

Mürdümükler, baklagil yem bitkileri arasında bulunduğundan azotlu gübrelemeye pek ihtiyaç duymaz. Ekimle beraber verilecek dekara 2 – 5 kg azot ve 5 – 10 kg fosfor yeterli olacaktır.

Ekim

Sert kışlara sahip bölgelerde yazlık olarak ilkbaharda ekilmelidir. Yazlık ekimler Şubat – Nisan ayları arasında mümkün olduğunca erken yapılmalıdır. Geçit bölgelerimizde ve kıyı şeridinde kışlık ekimi de yapılabilir. Kışlık yetiştiricilikte ekim zamanı Ekim – Aralık ayları arasındadır. Orta Anadolu’da yetiştirilecekse, ekimler Ekim ayında tamamlanmalıdır. Kışlık ekimlerde ot ve tohum verimi yazlık ekimlere göre daha yüksektir.

Tohumların ekim derinliği 5 – 6 cm, sıra arası mesafe 20 – 40 cm olmalıdır. Eğer tohum üretimi için ekim yapılacaksa sıra arası mesafe biraz daha geniş tutulabilir. Tohum iriliğine bağlı olarak dekara ekilecek tohum miktarı 10 – 20 kg arasında değişmektedir. İri tohumlara sahip olduğundan tahıl mibzerleri kullanılarak kolayca ekilebilir.

Dik gelişen bir bitki olduğu için arkadaş bitkiye ihtiyacı yoktur. Ancak tahıllarla karışık ekim yapmak mümkündür. Karışık yapılacak ekimlerde dekara 9 – 10 kg mürdümük, 5 kg kadar arpa, yulaf veya buğday tohumu kullanılmalıdır.  Ot üretimi hedefleniyorsa mürdümük yerine bezelye veya fiğ tercih edilmelidir.

Mürdümük Hasadı

Ot Üretimi

Mürdümüğün kuru otu besleyici ve lezzetlidir. Protein oranı % 18 – 22 arasında değişir.

İdeal hasat zamanı tam çiçeklenme dönemi ile tam bakla dönemine kadar geçen dönemdir. Hasadın gecikmesi verimi artırsa da kalitenin düşmesine neden olur. Tahıllarla beraber yapılan mürdümük ekimlerinde ideal biçim zamanı, tahılların süt olum dönemleridir.

Kuru ot olarak verimi fazla yüksek bir bitki değildir. Özellikle yazlık ekimlerde ve kıraç koşullarda oldukça düşük bir ot verimine sahiptir. Hasadın geciktirilmesi halinde ot verimi artar ancak otun kalitesi düşer. Geçit bölgelerimizde ve İç Anadolu’da kuru ot verimi dekara 100 – 350 kg arasında değişkenlik gösterir. Harran’da ortalama verim 600 kg’ı bulurken Trakya ve kıyı bölgelerinde yağışlara da bağlı olarak 900 kg/da verim almak mümkündür.

Mürdümük Tohumu Üretimi

Tohumluk üretimde ideal hasat zamanı, tohumların sertleşip bitkilerin sarardığı dönemdir. Tohumlar patozla harman yapılarak elde edilebildiği gibi küçük alanlarda elle yapılan hasat sonrası bitkiler dövülerek de yapılabilir. Oldukça dik yetişen bir bitki olduğunda biçerdöverle hasat ve harman yapmak da mümkündür.

Uygun koşullar sağlandığında tohum verimi yüksek bir bitkidir. Verim, yağış miktarı ve dağılımı, ekim zamanı gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Kurak geçen yıllarda ve yazlık ekimlerde tohum verimi oldukça düşerken kışlık ekimde ve yağışlı yıllarda ise yüksek verim alınır. Tohum  verimi, kıraç İç Anadolu topraklarında ve geçit bölgelerinde 100 – 250 kg/da, Çukurova’da 75 – 125 kg/da, GAP Bölgesi’nde 150 – 200 kg/da, İzmir ve Antalya’da ise 300 – 450 kg/da aralığındadır.

Mürdümük tohumları % 20 – 25 oranlarında ham protein ihtiva eder. Bu oran pek çok baklagil tohumundan daha yüksektir.

Tohum üretiminde ayrıca saman da üretilmektedir. Saman miktarı dekara 250 – 550 kg arasındadır. Mürdümük samanı, yüksek protein içeriği nedeniyle hayvanlar için kıymetli bir besindir.

Mürdümük Hastalık Ve Zararlıları İle Mücadele

Mürdümük Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Hastalıklar

• Külleme – Erysiphe pisi
• Mildiyö – Peronospora lathyri-palustris

Mürdümük Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Zararlılar

• Afidler – Aphis craccivora
• Bruchus türleri – Bruchus spp.

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.