Silaj katkı maddeleri, yapılan silajın fermantasyonunun geliştirilmesi, silolama kayıplarının azaltılması ve silajı yiyen hayvanların verimlerinin arttırılması için kullanılan ürünlerdir. Katkı maddesi kullanımının esas amacı, silolanan yem bitkilerinde, laktik asit bakteri bakterilerinin hızlı bir şekilde gelişmesini ve çoğalmasını sağlamaktır. Devamında, iyi fermente olan, hijyen riski düşük ve aerobik stabilitesi yüksek bir silaj yapmaktır.

Katkı maddeleri kötü silajları iyi silaj haline getirmez. Yalnızca, zaten iyi olan bir silajı, daha kaliteli yapar. Katkı maddelerinin kullanımında dikkat gerektiren nokta, silajı yapılan bitkilerin özelliklerinin iyi bilinmesi ve bu özelliklere uygun katkı maddelerinin seçilmesidir. Katkı maddeleri, doğru zamanda ve doğru şekilde kullanılmalıdır.
Silaj katkı maddeleri, silolama yapılacak bitki materyaline, parçalama sırasında ya da parçalanan bitkilerin siloya doldurulmaları esnasında katılmalıdır.

Silaj Katkı Maddeleri Şu Özellikleri Taşımalıdır

• İşletmede çalışan kişilerin sağlığı için tehlike oluşturmamalıdır.
• Hayvanların sağlığına olumsuz etkisi bulunmamalıdır.
• Kullanımı kolay olmalıdır.
• Silaja homojen olarak karışabilmesi için uygun bir formda (serpme tuz veya sıvı) olmalıdır.
• Alınması kolay ve ucuz olmalıdır.

Bitkilerin Silolanma Kabiliyetleri

Teknik olarak, yeterli su içeriğine sahip tüm kaba yemlerin silolanması mümkündür. Fakat bu bitkilerin silolanma kabiliyetleri, birbirinden farklıdır. Bir yem bitkisi, karbonhidrat içeriği olarak ne kadar zenginse, o kadar kolay silolanabilir. Aynı şekilde, karbonhidrat içeriği ne kadar düşükse, o kadar zor silolanır. Çeşitli yem bitkilerinin silolanabilme yetenekleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 1. Çeşitli yem bitkilerinin silolanabilme yetenekleri

Tablodan da anlaşılacağı üzere, yem bitkileri, silolanma kabiliyetlerine göre 3 kategoriye ayrılır :

• Kolay silolanabilen bitkiler
• Orta derecede silolanabilen bitkiler
• Güç silolanabilen bitkiler

Kolay Silolanabilen Bitkiler

Nişasta ve şeker açısından zengin oldukları için, herhangi bir katkı maddesi kullanılmadan, rahatlıkla silolanırlar. Bu bitkilerin silajında bulunan laktik asit bakterileri, çoğalabilmek için gereken besin maddelerini bulurlar. Öte yandan, laktik asit bakterilerinin gelişimini engelleyen diğer etmenler, bu bitkilerde gelişemezler.

Orta Derecede Silolanabilen Bitkiler

Fazla soldurulmadan silolanmaları halinde, katkı maddelerine ihtiyaç duymayan bitkilerdir. Fakat bu bitkilerin silajı yapılırken, soldurma, parçalama ve sıkıştırma işlemleri sırasında son derece özenli olmak gerekmektedir. Silolama yapılırken, silajın hava ile teması kalmamalıdır. Bu şartlar sağlandığı taktirde, laktik asit bakterileri, ihtiyaç duydukları besin maddelerini kolaylıkla karşılayabilir. Bu tür bitkilerin silolanması sırasında, katkı maddesi olarak % 1 – 2 tahıl kırması, % 1 – 2 melas veya % 0.5 – 1 şeker ilave edilebilir.

Güç Silolanabilen Bitkiler

Suda çözünen karbonhidratlar bakımından fakir bitkilerdir. Laktik asit meydana getirme kabiliyetleri zayıftır. Protein içeriği açısından zengindirler. İçerdikleri proteinlerin parçalanması sonucunda fermantasyon alkaliye doğru kayar. Dolayısıyla laktik asit bakterileri için gereken asitli ortam oluşmaz. Bu yüzden protein içeriği zengin olan bitkilerin silolanması sırasında katkı maddelerinin kullanımı şarttır. Katkı maddesi olarak % 3 – 4 tahıl kırması, % 1 – 2 sap/saman ve % 1 – 2 melas eklenebilir.

Silaj Katkı Maddelerinin Sınıflandırılması

Katkı maddeleri 5 başlık halinde sınıflandırılabilir.

• Fermantasyon Uyarıcıları ( Bakteriyel inokulantlar / Karbonhidrat kaynakları )
• Fermantasyon Engelleyicileri
• Aerobik Bozulma Engelleyicileri
• Besin Etkili Katkı Maddeleri
• Absorbantlar

Fermantasyon Uyarıcı Silaj Katkı Maddeleri

Bakteriyel İnokulantlar : Dondurulmuş, kuru laktik asit bakterileri kültürleridir. Esas özellikleri, fermantasyon sırasında istenilen seviyede laktik asit üretiminin sağlanmasıdır. Bunun için en sık kullanılan bakteriler, Lactobacillus, Pedicoccus, Streptococcus bakteri türleridir. Bu bakteri türleri, glukoz ve fruktozu laktik aside dönüştürürler ve oluşan fermantasyonla besin maddelerinin kayıpları azalır. Silajın pH seviyesini kısa zamanda düşürürler. Bakteriyel inokulantlar daha çok karbonhidrat bakımından fakir, proteince zengin yonca ve üçgül gibi baklagillerin silolanmasında kullanılır. Belli başlı bakteri kültürleri aşağıda listelenmiştir.

• Lactobacillus plantarum
• Lactobacillus acidophilus
• Lactobacillus casei
• Pediococcus acidilactici
• Pediococcus cerevisiae
• Pediococcus pentosaceus
• Enterecoccus facecalis

Karbonhidrat Kaynakları : Süt asidi (Laktik asit) bakterilerinin gelişmeleri ve çoğalmaları için silaj materyaline katılan katkı maddeleridir. Çoğunlukla şeker oranları düşük olan baklagillerin silolanması için kullanılırlar. En çok kullanılan karbonhidrat kaynakları :

• Şekerler
• Melas
• Tahıl daneleri
• Pancar posası
• Peynir suyu
• Patates
• Turunçgil posaları
• Hücre duvarı parçalayıcı enzimler

Melas, günümüzde en sık kullanılan silaj katkı maddesidir. % 65 sakkaroz içerir. Karbonhidratça fakir yemlerde fermente olabilir ve laktik asit oluşumunu destekler. Oransal olarak % 1 – 1.5 civarında kullanılabilir. 2 – 3 kat su ile seyreltilip silaj içerisine dağıtılır.
Buğday, arpa, mısır, sorgum ve yulaf gibi tahılların daneleri de karbonhidrat kaynağı olarak kullanılabilir. Tavsiye edilen kullanım oranı % 1 – 4 aralığıdır. Kullanılmadan önce mutlaka kırılıp un haline getirilmeleri gerekir.
Peynir suyu, takribi % 4.4 laktoz ve % 7 kuru madde içerir. Protein bakımından zengin yemlere % 2 – 3 oranında katılır. Koyulaştırılmış veya kurutulmuş peynir suyu, sulandırıldıktan sonra, silaj içine homojen olarak dağıtılmalıdır.
Kurutulmuş pancar posası, buğday kepeği ve turunçgil posaları özellikle su oranı yüksek silaj bitkilerinin kuru madde içeriklerini arttırmak için kullanılır. Tavsiye edilen kullanım oranları % 2.5 – 3 civarındadır.
Enzimler, bitkilerdeki karbonhidratları basit şekerlere parçalayıp, laktik asit bakterilerinin kullanımı için ekstra kaynak sağlarlar. Öte yandan bitkilerin hücre duvarlarını parçalamaları sayesinde, organik maddelerin sindirilebilirliği artar. Ağırlıklı olarak yonca silajı yapımında kullanılırlar. Bu iş için genellikle aşağıdaki enzimler kullanılır :

• Selülaz
• Amilaz
• Hemiselülaz
• Pektinaz

Fermantasyon Engelleyici Silaj Katkı Maddeleri

Silaj içerisindeki mikroorganizmaların gelişmelerini engelleyen katkı maddeleridir. Fermantasyon engelleyici katkı maddelerini, asitler ve diğer fermantasyon engelleyiciler olarak 2 gruba ayırmak mümkündür. Asit tuzları ile organik ve inorganik asitler, silo materyalinin pH oranını çok hızlı bir şekilde düşürürler. Böylece istenilen asit ortamı oluşur ve silaj materyali korunur. Diğer yandan, silolanan bitkilerin aşırı ısınmalarını engellerler ve protein parçalanmasını minimum düzeye indirirler. Fermantasyon engelleyici katkı maddelerinin bir diğer özelliği de, antimikrobiyal etki göstermeleridir. Bu özellik sayesinde silajların silolanma ömürleri de uzar ve daha uzun süre yemlemede kullanılmaları mümkün olur.
Bütün yararlı özelliklerine rağmen bu asitlerin katkı maddesi olarak kullanımları çok yaygın değildir. Bunun başlıca sebepleri pahalı olmaları ve çok kuvvetli asitler olmaları sebebiyle, çalışılmalarının tehlikeli ve zor olmasıdır. Bu durum, tüm asitler, asit tuzları ve diğer kimyasallar için de geçerlidir.
Özellikle kuru madde içeriği düşük olan ve iklimsel koşullar nedeniyle soldurma işlemi yapılamayan durumlarda kullanılırlar. En çok kullanılan asitler şunlardır :

• Formik asit
• Propiyonik asit
• Asetik asit
• Laktik asit

Bunların içinde en önemlisi laktik asittir. Silaj içerisine % 1 oranında katılır. Ancak pahalı olduğu için daha ziyade formik asit kullanılmaktadır.
Asit tuzu olarak sodyum klorür, sodyum metabisülfit ve sodyum hidroksit kullanılır.
Asit tuzlarının dışında, silajlarda öğütülmüş kaya tuzu da % 1 – 1.5 oranında kullanılmaktadır. Silaj içerisine tuz katılmasının bir çok nedeni bulunmaktadır :

• Yem bitkilerinin sodyum açısından desteklenmeleri sağlanır.
• Silo içi drenajı arttırarak laktik asit fermantasyonunu hızlandırır.
• Dezenfektan özelliğiyle silodaki zararlı mikroorganizmaların çoğalmasını yavaşlatır veya durdurur.

Türkiye’de laboratuvar çalışmaları haricinde asit ve asit tuzları kullanılmaz.

Aerobik Bozulma Engelleyici Silaj Katkı Maddeleri

Silo içerisinde sürekli olarak bulunan mayalar, küfler ve bazı bakteriler, silajın bozulmasına neden olur. Silo içine hava girdiğinde ya da yemleme amacıyla silo açıldığında bu organizmalar gelişmeye ve çoğalmaya başlar ve silaj bozulur. Bu aerobik (hava kaynaklı) bozulmaları önlemek için aşağıda listelenen engelleyiciler kullanılır.

• Laktik asit bakterileri
• Kaproik asit
• Propiyonik asit
• Sorbik asit
• Amonyak
• Primarisin

Bu engelleyiciler, silaj içerisindeki aerobik mikroorganizmaların gelişimini büyük oranda baskılar. Aerobik bozulma engelleyici olarak kullanılan laktik asit bakterileri aynı zamanda fermantasyon uyarıcı olarak da etki yapar.

Besin Etkili Silaj Katkı Maddeleri

Silaj fermantasyonu için karbonhidrat kaynağı olarak kullanılan ürünlerin tamamı, aynı zamanda besin katkı maddesi olarak da kullanılabilir. Bunlara ilaveten amonyak, üre ve biüret gibi azot kaynağı bileşiklerle mineral madde kaynakları da bu amaçla kullanılır.
Ucuz olması ve kolay temini nedeniyle üre, en çok kullanılan azot kaynağıdır. Proteince zayıf bitkilerin silajlarına     % 0.5 – 2 oranında katılabilir. Silaja karıştırılmadan önce su içerisinde çözdürülmeli ve homojen dağılması sağlanmalıdır. Aksi durumda bazı yerlerde oluşan üre birikimi nedeniyle, bu kısımları tüketen hayvanlarda zehirlenme meydana gelir.
Amonyak, taşıdığı riskler sebebiyle Türkiye’de kullanılmamaktadır.

Absorbantlar

İçerdikleri su oranı yüksek (% 80 – 90) bitkilerdeki suyun bir kısmını emerek,  su içeriğinin düşürülmesi amacıyla kullanılan maddelerdir. Bu sayede bir yandan silajın kuru madde içeriği arttırılır, bir yandan da silo suyunun çıkışıyla oluşabilecek besin maddesi kaybı minimize edilir. Bilhassa iklimsel koşullara bağlı olarak soldurma yapılamayan ülkelerde absorbant kullanımı büyük önem taşır. En sık kullanılan absorbantlar şunlardır :

• Arpa
• Saman
• Şeker pancarı posası
• Çeşitli polimerler
• Bentonit