Güzelavrat otu, Güney ve Batı Avrupa’dan Ön Asya’ya kadar uzanan bölgelerde yetişen, Solanaceae familyasına ait kıymetli bir alkoloit bitkisidir.  1500 m rakıma kadar yetişir. Orta ve Kuzey Avrupa ülkelerinde, ABD, Hindistan ve Rusya’da kültürü yapılmaktadır.

Bilimsel İsmi : Atropa belladonna

Atropa kelimesi, Yunanca’da “kullanılmaz” anlamına, belladonna ise Latince’de “güzel kadın” anlamına gelmektedir. Bitkinin zehirli olması ve Eski Roma’da kadınların bu bitkinin ekstratını gözlerine sürmeleri, cins ve tür isimlerinin isabetli olduğunu göstermektedir.

Güzelavrat Otu Etken Maddeleri ve Kullanım Alanları

Bitkinin bütün organlarında alkoloitler bulunmasına rağmen, drog olarak en çok yaprakları (Folia Belladonnae) kullanılmaktadır. Bitkinin yaprakları 1809’da, kökleri ise 1880 yılında İngiliz farmakopesine girmiş ve drog olarak kabul edilmiştir. Yapraklarındaki alkoloit oranı ortalama olarak % 0.6 olup, atropin, hiyosiyamin, belladonin ve skopolamin gibi tropan türevi alkoloitler bakımından zengindir.

Atropa’da bulunan ve yukarıda adı geçen bu alkoloitler, Solanaceae familyasında bulunan akrabaları olan bazı Atropa, Hyascyamus, Datura ve Mandragora cinslerinde de mevcuttur. Bu alkoloitlerden Atropin, en çok Güzelavrat Otu yapraklarında bulunur. Başlıca etkileri ve kullanım alanları :

• Atropin, parasempatolik etkileri ile, tükrük ve ter bezlerinin salgılarını inhibe eder. Bu yüzden anestezilerden önce, üst solunum yolu salgılarının azaltılması için kullanılır.
• Spazm çözücüdür.
• Göz bebeğini büyütücü etkisi vardır.
• Ağrı kesici ve yatıştırıcı olarak kullanılır.
• Organofosfat insektisitleri ve sinir gazı zehirlenmelerinde antidot (panzehir) olarak kullanılır.
• Toz tentür, ekstre ve plaster gibi galenik (geleneksel) preparatları bulunmaktadır.

Bitkideki alkoloit oranı, üst yapraklardan alt yapraklara doğru azalır. Yani genç yapraklar, yaşlı olanlara nazaran daha çok alkoloit ihtiva etmektedir. Yapraklardaki toplam alkoloit miktarı, çiçeklenme öncesi dönemde % 0.18, tam çiçeklenme döneminde ise % 0.21 civarındadır.

Bitkisel Özellikleri

Güzelavrat Otu, çok yıllık bir bitkidir. Oldukça iyi gelişmiş bir kök sistemi vardır. 2 metreden fazla boylanabilen ve fazlaca dallanan bir gövdeye sahiptir. Yaprakları, sap üzerinde almaşık olarak dizilmiş olup oval – eliptik şekilli ve kısa saplıdır. Bitkinin, yaprak koltuklarından tek ya da çift olarak açan, çan şeklinde çiçekleri vardır. Çiçeklerin her biri 5 parçalıdır ve mor renkte taç yapraklara sahiptir.

Atropa meyveleri, 1 cm çapında, kiraz şeklinde, parlak ve mor renktedir. Koyu gri – kahverengi tonlarındaki tohumları, böbrek şeklindedir.

Güzelavrat Otu Yetiştiriciliği

İklim ve Toprak İsteği

Genel olarak serin ve yağışlı iklimleri sever ancak güneşli ve sıcak havalarda alkoloit içeriği artar. Tınlı yapıda, hafif bünyeli, kireçli, yeterli suyu olan, organik maddece zengin topraklarda iyi yetişir. Ağır bünyeli topraklarda ve yüksek rakımlarda yetişen bitkilerin içerdikleri alkoloit oranı daha yüksektir.

Ekim ve Dikim

Güzelavrat otunun başlıca üretim materyali, bitkinin tohumlarıdır. Olgunlaşan meyvelerden elde edilen tohumlar, kurutulduktan sonra tarlaya doğrudan ekilebilir. Bu durumda gereken tohum miktarı, dekar başına 0.5 kg civarındadır. Fakat çimlenmeyi geciktirici ve engelleyici hormonlar sebebiyle tohumlarının çıkış süreleri uzun ve çimlenme kabiliyetleri düşüktür. Bazı durumlarda çimlenmenin gerçekleşmesi 3 – 6 haftayı bulur. Çimlenmeyi arttırmak için tohumları ekmeden önce etil alkolde 3 dakika veya petrolyumda 6 dakika bekletmek ve akan suyla yıkayıp, ondan sonra  ekmek faydalıdır. % 80’lik sülfirik asit muamelesi  ya da 0 – 4 °C’de katlamaya almak gibi uygulamalar da çimlenme oranını artırmaktadır.

En çok tercih edilen yöntem, tohumların önceden yastıklara ekilmesi ve elde edilen fidelerin tarlaya şaşırtılmasıdır. Yastıklara ekilen 50 – 60 g tohum ile 4 dekara yetecek kadar fide üretmek mümkündür. Bitkinin en önemli hastalığı olan, Phytopthora erythroseptica‘nın sebep olduğu fungal kök çürüklüğü, özellikle bu dönemde çok görülür. Bu yüzden, hastalıkla gereken mücadele yapılmalıdır. Fideler, Nisan – Mayıs aylarında, 2 – 4 yapraklıyken dikilir. Dikim 45 x 60 cm ya da 60 x 60 cm sıklıkla yapılmalıdır.

Sulama ve Gübreleme

Bitkinin su ihtiyacı oldukça fazladır. Özellikle sıcak ve  kurak geçen yaz aylarında mutlaka sulama yapılmalıdır.

Atropa’nın en çok ihtiyaç duyduğu besin maddesi azottur. Yetiştiricilik boyunca ihtiyacı olan azot miktarının yarısı dikimden önce alt gübre olarak verilir. Kalan yarısı her biçim sonrası olacak şekilde, eşit miktarda bölünerek üst gübre olarak atılmalıdır. Gerektiğinden fazla verilen azot, bitkinin alkoloit içeriğinin azalmasına neden olur. Gübreleme, toprak tahlili sonuçlarına göre yapılmalıdır. Normal şartlarda tavsiye edilen azotlu gübre miktarı 15 kg / da ‘dır.

Güzelavrat Otu Biçimi ve Kurutma

Daha önce de belirtildiği üzere Atropa çok yıllık bir bitkidir ve kültüre alınarak yetiştirildiğinde, ortalama 3 yıl ekonomik verim alınabilir. Özellikle 2. yıldan itibaren her yıl, birden fazla biçim yapılabilir. İlk yaprak hasadına, dikimden takribi 3 ay sonra başlanır. Toprak yapısı, iklim koşulları ve yetiştiricilik şartlarına bağlı olarak, yılda 3 – 4 biçim yapmak mümkündür. Özellikle sulama ve gübrelemenin doğru ve yeterli yapılıp yapılmadığı, biçim sayısını belirler. Eğer yılın son biçimi geç ve derinden yapılırsa, bir sonraki yılda biçim sayısı azalır.

En ideal biçim zamanı, birim alandan en yüksek ve kaliteli drog yaprak ve alkoloit veriminin alındığı çiçeklenme başlangıcıdır. Bu yüzden, Güzelavrat otu, çiçeklenmenin başladığı devrede, sabah erken saatlerde hasat edilir. Hasat, toprak yüzeyinin 20 – 30 cm kadar yukarısından biçilerek yapılır. Biçilen yapraklar saplarından ayrılarak, bekletilmeden kurutma odalarında 50 60 °C’de veya temiz bir zemin üzerinde gölgede kurutulur. Kurutulan yapraklar, ağırlıklarının % 70 – 80 kadarını kaybeder.

Bitkinin kökleri de son derece değerlidir. Yetiştiriciliğe başlanan 3. veya 4. yılın sonunda toprak sürülerek kökler açığa çıkarılır ve toplanır. Sonrasında 3 – 4 cm uzunluğunda parçalanarak 60 °C’de kurutulur ve paketlenir.

Drog Yaprak Verimi ve Alkaloit İçeriği

Normal yetiştiricilik şartlarında bir dekarlık Atropa tarlasından elde edilen kuru yaprak verimi,

• 1. yıl : 100 kg
• 2. yıl : 200 kg
• 3. yıl : 300 kg üzerindedir.

Ege Bölgesi’nde dekar başına .2 ton civarında yeşil herba, 520 kg drog herba ve 335 kg drog yaprak verimi alınmıştır. Elde edilen alkoloit oranı da % 0.5 – 0.6 aralığındadır.

Yapılan bir araştırmada, bitkinin drog yaprak verimi,

• Çiçeklenme öncesinde : 37 kg / da
• Çiçeklenme başlangıcında : 56 kg / da
• Tam çiçeklenme döneminde : 99 kg / da
• Meyve bağlama döneminde : 87 kg / da olarak belirlenmiştir.

Aynı araştırmada toplam alkoloit oranı da,

• Çiçeklenme öncesinde : % 0.3
• Çiçeklenme başlangıcında : % 0.6
• Tam çiçeklenme döneminde : % 0.3
• Meyve bağlama döneminde : % 0.5 olarak hesaplanmıştır.