Tatlı Patates, Kahkahaçiçeğigiller ( Convolvulaceae ) familyasından, hem yumruları hem de genç yaprak ve sürgünleri yenebilen bir bitkidir. Anavatanı Orta Amerika ve Güney Amerika’nın kuzeyidir. Peru’daki buluntularda M.Ö. 6000 – 8000 yıllarından beri yetiştirildiği belirlenmiştir. Günümüzde tropik ve subtropik iklimlerde, 100’den fazla ülkede yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dünya tatlı patates üretiminin % 70’i Çin’de yapılmaktadır. Bu ülkeyi Uganda, Nijerya ve Endonezya takip etmektedir. Avrupa kıtasında sadece Portekiz’de üretimi yapılmaktadır.

Türkiye’ye 19. Yüzyıl’da Kıbrıs üzerinden geldiği düşünülmektedir. Toplam üretimimiz kısıtlı olmakla beraber en fazla tatlı patates üretimi yapılan ilimiz Hatay’dır. Özellikle Antakya ve Yayladağ ilçelerine bağlı köylerde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Adana ilimizde de sınırlı alanda yetiştirilmektedir. 2019 yılında ülkemizde 495 ton tatlı patates üretimi yapılmıştır.

Bilimsel İsmi : Ipomoea batatas

 

 

Tatlı Patatesin Morfolojik ( Görünüm ) Özellikleri

Çiçekleri genellikle ikili salkım şeklinde olup tam çiçek yapısındadır. Çiçeğinde 5 tane erkek organ (stamen) ve böcekleri cezbetmek için sarı renkte guddeler bulunur. Tozlaşmada böceklerin, özellikle de arıların rolü çok önemlidir. Olgunlaşan çiçekler sabah saatlerinde açarlar, birkaç saat açık kalıp öğleden sonra dökülürler.

Meyvesi kapsül şeklindedir. Yuvarlağımsı yapıdadır ve olgunlaştıkça rengi kahverengiye döner. Her kapsülün içerisinde sayıları 1 – 4 arasında değişen tohumlar yer alır. Tohum rengi kahverengi ya da siyahtır.Tohumlar sert ve kalın kabuklu olurlar.

 

 

Tatlı Patates Çeşitleri

Tatlı patateslerde farklı kategorilere göre çeşitlendirme yapılmaktadır.

• Et renklerine göre : Sarı çeşitler / Beyaz çeşitler
• Kullanım alanlarına Göre : Yemeklik / Yemlik / Nişastalık
• Et sertliğine göre : Sert etliler / Yumuşak etliler

Dünya’da Yetiştirilen Başlıca Çeşitler 

• Porto Rico
• Cliett Bunch Porto Rico
• Nancy Hall
• Nancy Gold
• Triumph
• Australian Canner
• Big-Stem Jersey
• Yellow Jersey
• Maryland-Golden
• Orlis
• Candy
• Pelican Processor
• Whitestar

Ülkemizde Yetiştirilmeye Uygun Çeşitler

• Porto Rico
• Nancy Hall
• Nancy Gold

Bu çeşitlerin 3’ü de sarı etli ve tatlı çeşitlerdir.

 

İklim İstekleri

Bol güneşi ve sıcağı seven bir bitkidir. İyi bir gelişim ve yüksek verim için yetişme döneminde ortalama sıcaklığın 24 °C’nin üzerinde olması gerekir. Yetişme dönemi süresinde gece sıcaklıklarının 20 °C, gündüz sıcaklıklarının ise 30 – 35 °C aralığında olması kök gelişimini teşvik etmektedir. Daha yüksek ve ya  gece sıcaklıkları depo kökün büyümesini sınırlar. 10°C’nin altındaki sıcaklıklarda büyüme durur ve bitkilerde soğuk zararı oluşur. Bitkinin yüksek sıcaklık isteği, ılıman iklim kuşağında yetiştiriciliğini sınırlandırmaktadır.

Kuraklığa karşı oldukça dayanıklı bir bitkidir. Yarı kurak iklime sahip bölgelerde hiç sulama yapılmadan yetiştirilmesi mümkündür. Ancak optimum verim yıllık 1000 mm ve daha fazla yağış alan yerlerden alınır ve  900 mm’den daha az yağış alan yerlerde sulama yapmak gerekir.  Türkiye’de yetiştirilen bölgeler yaz aylarında yağış almadığı için sulama yapmak zorunludur.

Işık yoğunluğunun yüksek olmasını seven bir bitkidir. Gün uzunluğu hem çiçeklenmeyi hem de depo kök oluşumunu etkiler. 11 saatten az gün uzunlukları çiçeklenmeyi teşvik ederken 13.5 saatten fazla gün uzunlukları çiçek oluşumunu engeller. Genel anlamda kısa gün uzunlukları depo kökün gelişimini, uzun gün koşulları ise sap gelişimini artırır.

 

Toprak İstekleri

Organik maddece zengin, kumlu – tınlı, kumlu, tınlı ve killi – tınlı topraklar yetiştiriciliğe uygundur. Bu tip topraklarda yetişen bitkilerin depo kökleri çok fazla irileşmez ve yüzeyleri düz kalır. Ağır killi ya da çok hafif ve fazla derin topraklar yetiştiriciliğe uygun değildir.

Yetiştiricilik yapılacak tarlanın drenajı iyi olmalıdır. Tatlı patatesler hafif ve orta derecede asidik topraklardan hoşlanır. Ancak pH 5’in altına düşmemeli, düşükse kireçleme yapılarak seviyenin yükselmesi sağlanmalıdır.

 

 

Tatlı Patates Yetiştiriciliği

Fide ve Çelik Üretimi

Tatlı patatesler;

• Kök parçaları
• Sürgün
• Sap çeliği
• Sürgün çeliği kullanılarak vejetatif olarak çoğaltılmaktadır.

Fide ve çeliklerin üretimi, bitkinin depo kökleri kullanılarak fide yastıklarında yapılır. Bu amaçla pazar değeri düşük, çok iri olmayan kökler seçilir. Fakat bu köklerin yaralı ya da hastalıklı olmamasına dikkat edilmelidir.

100 – 200 g ağırlığındaki ortalama bir tatlı patatesten 20 – 30 kadar fide elde etmek mümkündür. Eğer bölgede yeterli uzunlukta bir yetişme dönemi varsa, aynı kökten birkaç farklı zamanda 2 – 3 kat fazla fide sağlanabilir.

Fide üretiminin yapılacağı toprak hastalıksız ve daha önce bu amaçla kullanılmamış olmalıdır. 100 m²’lik birim alana 3 – 3.5 kg NPK gelecek biçimde gübreleme yapılmalıdır.

Tohumluk depo köklere dikim öncesinde fungusit uygulanması faydalıdır. Fideliğe yan yana dizilen köklerin üzeri 5 – 6 cm kalınlığında toprakla örtülür. Fidelerin optimal gelişme sıcaklığı 25 – 29 °C’dir. Sıcaklığı sağlamak adına, fideliklerde malçlama yapılabilir.

Uygun koşullar altında dikimden 3 – 4 hafta sonra sürgünler toprak yüzeyine çıkmaya başlar. Çelik veya sürgünler dikim büyüklüğüne erişince koparılarak tarlaya aktarılırlar. Bu amaçla kullanılan sürgünlerde en az 4 – 5 boğum bulunmalıdır. Uzunluk boğum sayısı ve aralığına bağlı olarak 20 – 60 cm arasında değişir.

Yetişme dönemi kısa süren bölgelerde sürgün dikimi daha idealdir. Yeterli yetişme dönemine sahip yerlerde ise sürgün çeliği ya da sap çeliği kullanmak avantaj sağlar. Sap çeliği kullanılması halinde bir depo kökten alınan çelik sayısı da 2 – 3 kat artmış olur.

 

 

Toprak Hazırlığı ve Dikim

Dikim yapılacak arazi sonbaharda derin şekilde sürülmelidir. İlkbaharda kültivatörle işlendikten sonra dikim yapılacak sırtlar oluşturulmalıdır.

Depo kökler sırtların içerisinde oluşacağından, sırtların yüksekliği  en az 20 – 25 cm olmalıdır. Dikimde minimum 3 – 4 boğum toprağa gömülmelidir. Sıra arası mesafe 75 – 120 cm, sıra üzeri mesafe ise 20 – 35 cm olarak ayarlanmalıdır.

Dikim sonrasında mutlaka can suyu verilmeli ve toprağın ilk hafta nemli tutulmasına özen gösterilmelidir.

 

 

Gübreleme

Gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak tahlili yaptırılmalı, tahlil sonuçlarına göre bir gübreleme programı oluşturulmalıdır.

Tatlı patatesler derin kök sistemleri sayesinde toprakta bulunan besin maddelerinden iyi faydalanırlar. Besin elementleri kullanma etkinlikleri de oldukça yüksektir.

İyi bir verim için genel anlamda dekara 8 – 12 kg azot, 6 – 8 kg fosfor ve potasyum gübrelemesi yeterlidir. Fosfor ve potasyum dikim öncesinde 1 seferde, azot ise 2 – 3 parça halinde verilmelidir. Dikim öncesi dekara 40 – 50 kg kadar 15 – 15 – 15 gübre uygulanabilir. Azotun kalanı dikimden 4 – 6 hafta sonra verilebilir.

Erken dönemlerde fazla azotlu gübreleme kılcal kök oluşumunu artırırken depo kök oluşumunu sınırlar.

 

Sulama

Kuraklığa son derece dayanıklı bir bitkidir. Fakat bilhassa gelişimin erken dönemlerinde iyi bir kök gelişiminin sağlanması için yeterli neme ihtiyaç vardır. Depo kökün oluşum dönemlerinde ise fazla sulama kılcal kök oluşumunu artırır, depo kök sayısını sınırlar.

Yetiştirme dönemi süresince düzenli olarak 500 – 700 mm yağış alan bölgelerde hiç sulama yapılmadan yetiştirilebilir. En uygun sulama metodu damlama sulamadır.

 

 

Tatlı Patates Hasadı

iyi bir verim için 4 – 6 süren bir gelişme dönemine ihtiyaç duyulur. Yetişme dönemi daha uzunsa ya da iklim şartları müsaitse büyüme daha sonra da devam eder. Bu yüzden bitkilerde hasat olgunluğu gözlenmeyebilir.

Doğru hasat zamanının belirlenmesi adına depo kökleri kontrol edilir ve büyüklüklerine bakılır. Ayrıca yumruların kabuk olgunluğu da kontrol edilmelidir.

Kökler kesilince beyaz bir sıvı salgılanır. Eğer kestikten hemen sonra bu sıvının rengi kararıyorsa hasat için biraz daha beklenmelidir.

Hasadın bir defada yapılması yerine birkaç farklı zamana yayılması pazarlama açısından  daha uygundur. Hasattan birkaç gün önce bitkinin yeşil aksamı biçilmelidir.

 

 

 

Depolama

Genellikle fazla depolanmayan ve taze olarak tüketilen bir üründür. Ancak uygun hasat sonrası işlemleri ve uygun depolama şartlarında 6 – 8 ay rahatlıkla muhafaza edilebilir.

Depo ömrünün uzaması adına hasattan sonra mutlaka kürleme işlemi yapılmalıdır. Bunun için depo kökler % 85 – 95 nem ve 29 – 32 °C sıcaklıkta 5 – 8 gün bekletilir. Kürleme öncesi fungal hastalıklara karşı kökler ilaçlı suya daldırılmalı veya 50 °C suda birkaç dakika bekletilmelidir.

Sonrasında depo kökler % 80 – 85 oranında nem ve 13 – 15 °C sıcaklıktaki depolarda korunurlar.

 

 

Tatlı Patates Hastalık Ve Zararlıları İle Mücadele

Tatlı Patates Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Hastalıklar

• Tatlı Patateste Siyah Çürüklük / Ceratocystis fimbriata
• Tatlı Patates Sap Çürüklüğü / Athelia rolfsii 
• Tatlı Patates virüs  kompleksi / Sweetpotato chlorotic leaf spot virus

Tatlı Patates Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Zararlılar

• TatlıPatates Kurdu / Cylas formicarius

 

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Tatlı Patates Kullanım Alanları

• Hem depo kökleri hem de sürgün ve yaprakları besin olarak tüketilmektedir.
• Haşlanarak, kızartılarak ya da fırınlanarak yenilebilir.
• Püre veya un halinde makarna, börek, tatlı yapımında kullanılabilir.
• Konservesi yapılabilir, dondurularak saklanabilir.
• Meşrubat ve alkollü içki sanayiinde kullanılır.
• Gıda sanayiinde nişasta kaynağıdır.
• Doğal gıda boyası olarak değerlendirmek mümkündür.
• Taze yapraklarından çay yapılır.
• Yaprakları kurutularak baharat olarak kullanılır.
• Yeşil halde ya da silaj yapılarak hayvan yemi olarak kullanılır.

 

 

Tatlı Patatesin Faydaları

• Çok yüksek oranda Vitamin A içerir. Sadece 30 gram tatlı patates, günlük ihtiyacınızın tamamını karşılar.
• Kanseri önler. 2013 tarihli bir çalışmada, özellikle prostat kanseri riskini önemli ölçüde düşürdüğü belirlenmiştir.
• Flavonidlerce zengindir ve antosiyanin içerir. Mor renkteki tatlı patatesler, diğer çeşitlere göre daha yükzek flavonoid ve antioksidan içerir. Beyin fonksiyonlarının düzenlenmesini sağlar.
• Cilt sağlığına iyi gelir. Kırışıklıkları önler.
• Düşük kalorilidir, kilo vermeye yardımcı olur.
• Yüksek potasyum içerir. Kalp ve damar  hastalıklarına karşı koruyucu etkidi vardır.
• Metabolizma faaliyetlerini düzenler.
• Kan şekerini dengeler.

 

Tatlı Patates (Pişmiş) Besin Değerleri (100 g için)

 

Besin Değeri	İçeriği	Günlük Değer %
Kalori	90 kcal	% 4.5
Karbonhidrat	20.7 g	% 6.7
Lif	3.3 g	% 13.2
Protein	2.0 g	% 4.0
Yağ	0.2 g	% 0.3
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	19218 IU	% 384.4
Vitamin C	19.6 mg	% 39.2
Potasyum	475 mg	% 13.6
Kalsiyum	38 mg	% 3.8
Demir	0.7 mg	% 3.8