Tere, Turpgiller (Brassicaceae) familyasından, yaprakları salata olarak tüketilen, tek yıllık, otsu yapıda, aromatik bir sebzedir. Anavatanı Kuzey Afrika ve Asya’dır. Özellikle Avrupa ülkeleri başta olmak üzere çok yaygın bir yetiştiriciliği vardır. Ülkemizde de çok tüketilen terenin, özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerimizde ticari olarak üretimi yapılmaktadır. Yıllık üretim miktarımız 2019 yılı TUIK rakamlarına göre 6.629 tondur. Türkiye’de yabani olarak da yetişir ve yabani formuna halk arasında Ispatan adı verilir.

Bilimsel İsmi : Lepidium sativum

 

 

Tere Bitkisinin Botanik Özellikleri

Kök

Terenin  önce kazık kökü oluşturur. Bu kök 4 – 6 cm boya ulaşınca, yan ve saçak kökler oluşur. Zaman içeriinde kazık kök kaybolur ve bitki saçak köklü görünür. Yüzlek köklenen bir bitkidir, kökleri  20 – 25 cm toprak derinliğine kadar inmektedir.

 

Gövde

Bitkinin gövdesi yeşil renkli, rozet şeklinde, toprak seviyesindedir. Gövde, üstünde bulunan yaprakları taşır. Olgunlaşma döneminde, çiçek sürgünleri üstünde, alttan üste doğru azalan ve küçülen yapraklar oluşturur. Bitkinin çiçekleri de koltuklardan çıkan sürgünler üstünde bulunur. Bitki 30 – 60 cm arasında boylanır.

 

Yaprak 

2 farklı yaprak yapısına sahip tere üretimi yapılmaktadır :

• Parçalı yapraklı olanlar (Maydanoz tipli)
• Parçasız, düz, oval ve uzun  yapraklı olanlar (Roka yapraklı)

Her 2 tere çeşidi,  yaprak özelliği olarak farklılık gösterse de, aynı şekilde üretilirler. Yaprakların sapları her 2 çeşitte de yuvarlaktır. Tek gövde üzerinde, çok sayıda uzun saplı yaprak meydana gelir. Yapraklar, saplarıyla beraber tüketilir. Maydanoz yapraklı tereler, daha yüksek oranda uçucu yağ içerir. Roka yapraklı çeşitlerde, yaprak ayası tek parçadır ve kenarları dişli ya da düz olur. Bu çeşitler daha düşük oranda uçucu yağ içerir.

 

 

Çiçek

Terenin çiçekleri ana dallar ve yan dallar üzerinde dağılmış durumdadır. Çiçekler, beyaz ve morumsu renktedir. Çiçeklenmenin olması  için 13 saat üzeri uzun gün gerekir. Çiçekler erselik yapıdadır.  4 taç yaprak, 4 çanak yaprak, 1 dişi ve 6 erkek organ taşır. Terelerde yüksek oranda yabancı tozlanma görülür.

 

 

Meyve ve Tohum

Terenin tohumları, açık – kırmızı kahverengi renklidir. Tohumların uzunluğu 2 mm, genişliği 1 mm, kalınlığı ise 0.6 – 1 mm civarındadır. Tohumların genel görünümleri, susam tohumlarına benzemektedir. Ancak daha küçük ve uzun olurlar. Tohumların 1000 dane ağırlığı 1.6 – 2.0 g arasında değişir.  1 litre tohum 750 – 760 g ağırlığında olup, 1 g tohumlukta 450 – 600 tane tohum bulunmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

Tere Bitkisinin İklim İsteği

Ülkemizde tere üretimi, genellikle erken ilkbahar aylarında yapılmaktadır. Fakat Akdeniz ve  Ege Bölgeleri gibi, kış aylarının ılık geçtiği bölgelerimizde, sıcak ve kurak kurak yaz ayları hariç,  her mevsimde yetiştiriciliği mümkündür. 1 ya da 2 defa biçilebildiği için, sene boyunca kademeli ekim yapılarak  üretim yapılmaktadır.

Bir ılıman iklim bitkisi olduğu için gölge, yarı gölge ve nemli yerleri tercih eder.  10 – 15 °C arasındaki sıcaklık değerleri, yetiştiricilik için yeterlidir. Hava sıcaklığı arttıkça, bitkinin yaprakları küçülür, tadı  acılaşır ve bitkiler çabuk sapa kalkarlar. Bu nedenle, yaz aylarında yalnızca gölgelendirilmiş yerlerde üretilebilir. Yaz ayları  ılık geçen bölgelerde yıl boyu yetiştirilebilir. Ancak 4 °C’den sonra büyümesi yavaşlamaktadır. Bu nedenle kısa günde üretilmelidir. Yaz aylarına doğru, gün uzunluğu 13 saate ulaşınca ve ışığın şiddeti 8000 – 10000 lükse doğru artınca hemen çiçeklenmeye başlar.

 

Tere Bitkisinin Toprak İsteği

Toprak istekleri açısından, fazla seçici değildir. Organik maddece zengin, tınlı, kumlu topraklar üretim için idealdir. Toprak hazırlığı yapılırken derin işlenmiş toprağa, bolca yanmış çiftlik gübresi veya kompost gübre atmak, verimde artış sağlar. İdeal pH isteği 5 – 7.5 aralığıdır. Topraktaki asiditeye karşı dayanıklılığı, diğer sebzelere göre daha iyidir.

Tere Yetiştiriciliği

Toprak Hazırlığı ve Ekim İşlemi

Üretim, tohumla yapılmaktadır. Her mevsim üretim mümkünse de, ilkbahar aylarındaki üretimi daha yaygındır. Oldukça küçük tohumları olduğundan, iyi hazırlanan bir tohum yatağı ister.

Ülkemizde yetiştiricilik,  mevsime göre değişkenlik gösterse de genellikle tavalarda ya da tahtalarda yapılır. Ekim öncesi  tava ya da tahta hazırlanır. 1 m2’ye 1 – 1.5 g tohum düşecek şekilde sıravari veya serpme ekim yapılır. Eğer ekim sıravari yapılacaksa,  12 – 15 cm sıra arası mesafe yeterlidir. Ekim derinliği en çok 1 – 1.5 cm olmalıdır.

Tohumlar serpilince tırmıkla toprağa karıştırılır veya tohumların üstüne 1 cm kalınlığında kapak atılarak bolca sulanır. Optimum şartlarda 2 gün içerisinde tohumlar çimlenir ve fideler hızlıca gelişmeye başlar. Tereler bu aşamaya geldikten sonra, bakım işlemlerine özen gösterilmesi gerekir.

 

 

Sulama

Suyu çok seven bir bitki olan terenin toprağı sürekli  nemli olmalıdır. Yetiştiricilik yapılan yörenin iklim şartlarına bağlı olarak sulama, önceleri sürgüler vasıtasıyla sonrasında ise salma sulama şeklinde yapılır. Aşırı sulama ise kök hastalıklarına neden olabilir.

 

Gübreleme

Tüm yetiştiriciliklerde,  gübre kullanmadan önce toprak tahlili yaptırılmalıdır. Tahlil sonuçlarına göre gübreleme yapmak gerekir.

Bitkinin vejetasyon dönemi kısa sürdüğü için, ihtiyacı olan besin maddelerinin başta verilmesi yararlıdır. Çiftlik gübresi direkt verilmemelidir. İyice yanmayan çiftlik gübresi zararlıdır, zararlı böceklerin çoğalmasına neden olur. Çiftlik gübresi tercihen, bir dönem önce yetiştirilen bitkiye verilmelidir. Ya da  iyi yanmış gübre, dekara 1 – 2 ton verilmelidir. Bir önceki dönemde dekara 4 – 6 ton atılırsa, tere üretimi için yeterli organik madde kalır.

Üretimde kimyevi gübre tercih edilir. Bilhassa azotlu gübreler, gelişimi hızlandırır. Azot, parçalar halinde,  1 – 2 hafta aralıklarla verilmelidir. Verilemesi tavsiye edilen azot miktarı,  10-15 kg/da civarındadır. Fosfor  8-10 kg/da,  potasyum 15 – 20 kg/da, kalsiyum 5 – 10 kg/da hesabıyla, bir defada verilir.

Tere Yetiştiriciliğinde Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Terenin önemli sorunlara neden olan bir hastalık veya zararlısı yoktur. Yaprak pireleri ve toprak altı zararlılarına karşı gereken tedbirler alınmalıdır.

Yabancı otlarla genellikle mekanik yöntemlerle mücadele edilir.  Bilhassa tohum ekildikten sonra çıkan yabancı otlarla mücadele önemlidir. Bu otlar elle ya da çapayla temizlenir. Sıravari ekim yapılmışsa,  sıra araları çapalanır. Serpme ekim yapılmışsa çapalama yapılmaz,  otlar elle temizlenir. Bitki, gelişim aşamasında yabancı otların gelişmesini engeller.

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Tere Hasadı ve Hasat Sonrası İşlemler

Optimum şartlarda tereler, tohumların ekilmesinden 25 – 30 gün sonra hasada gelir. Bu devrede 15 – 20 cm boylanan tereler, toprak yüzeyinden yaprak saplarıyla beraber biçilir. Genellikle 1 ya da en fazla 2 biçim yapılabilir. 2. biçimde verim, oldukça düşer. Hasadı yapılan yapraklar, saplarıyla beraber demetlenir ve satışa sunulur.

Verimi, diğer yeşillikler gibi demet olarak hesaplanır. Genellikle 2 biçim yapıldığı kabul edilirse,  m2 verimi 30 – 50 demet arasındadır. 1 dekardan 20 – 25 bin demet alınması idealdir.

Taze tüketilen bir bitki olduğu için muhafaza edilmesi söz konusu olmaz. Daha ziyade sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimlerinde tüketilir. Soğuk havalarda az su kaybettiği için,  rahatlıkla 3 – 4 gün dayanır. Buzdolabında 4 °C’de naylon poşet içerisinde,   4 – 5 gün saklanabilir. Süre uzadıkça, yapraklarında sararmalar oluşur.

 

 

 

Tohumluk Tere Üretimi

Eğer Tohumluk üretim yapılacaksa, en önemli nokta, ekim sıklığının azaltılması ve dengeli bir gübreleme  yapılmasıdır. Tohum üretimi için1.5-2 ton/da yanmış çiftlik gübresi tavsiye edilir. Gerekli durumlarda toprak, kimyevi gübreyle takviye edilmelidir. Tohumluk üretimde ekim işlemi, en geç Şubat başında yapılmalıdır. Bitkiler Mart – Nisan aylarında çiçek saplarını oluşturur  ve Mayıs ayı içerisinde çiçeklenmeler başlar.

Tozlanma için böceklerin  çok önemlidir. Çiçeklerin her biri tozlanma ve döllenme sonrasında birer kapsül oluşturur. Yassı şekilli bu kapsüllerde 2’şer tane tohum bulunur. Kapsüller önce yeşilken, sonrasında saman rengine dönerler. Haziran ayında meyveler ve tohumlar, bitki saplarıyla beraber hasat edilirler ve gölgede kurumaya bırakılırlar. Tamamen kuruyan kapsüller harmanlanır ve tohumları ayrılır. Eğer tohumluk üretimi, ideal şartlarda yapıldıysa, dekardan 60 – 70 kg tohum alınabilir.

Bazen taze yaprak üretiminde kullanılan bitkiler, biçimden sonra tohumluğa bırakılır. Bu şekilde yapılan tohumluk üretiminde verim düşük olur.

 

 

Terenin Faydaları ve Kullanım Alanları

• Güzel aroması sebebiyle iştah açıcı olarak garnitür ve salatalarda kullanılır. Yaprakları piştiğinde acılaştığından çiğ tüketilmelidir.
• Alternatif tıpta kullanımı yaygın, tıbbi ve aromatik bir bitkidir.
• Sigaranın zararlarını azaltır
• Karaciğer dostudur.  Karaciğerin fonksiyonlarını düzenler.
• İçerdiği metabolitler sayesinde kalp hastalıkları riskini azaltır.
• Antioksidan özelliği vardır.
• Kalsiyum içeriği zengindir. Kemik gelişimine ve kemik erimesini önlemede yardımcı olur.
• Başta Vitamin C ve Vitamin A olmak üzere, zengin bir vitamin içeriğine sahiptir.
• Terede bulunan alfa-lipoik asit, insülin duyarlılığını artırır ve kandaki glikoz seviyesini düşürür.
• Bağışıklık sistemini güçlendirici etkisi vardır.
• Kilo vermeye yardımcı olur.
• Diüretik (idrar söktürücü)  etkisi vardır, böbrek ve mesane şikayetlerini önler.
• Stres ve yorgunluğa iyi gelir.
• Kaynatıldıktan sonra suyu, saç dökülmesini önler.
• Çiğ olarak ezilip cilde sürüldüğünde, yaraları iyileştirir.

 

Tere Bitkisinin Besin Değerleri (100 g için)

 

Besin Değeri	İçeriği	Günlük Değer %
Kalori	11 kcal	% 0.6
Karbonhidrat	1.3 g	% 0.4
Lif	0.5 g	% 2
Protein	2.3 g	% 4.6
Yağ	0.1 g	% 0.2
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	3191 IU	% 63.8
Vitamin C	43 mg	% 71.7
Potasyum	330 mg	% 9.4
Kalsiyum	120 mg	% 12
Demir	0.2 mg	% 1.1