Passiflora, Çarkıfelekgiller ( Passifloraceae ) familyasından, ülkemizde yeni yeni tanınmaya başlanan tropikal bir meyve türüdür. Türkiye’de Çarkıfelek ve Saat Çiçeği gibi isimlerle de anılmaktadır. Bitkinin anavatanı Güney Amerika’dır. Aslen tropikal bir meyve olmasına rağmen subtropik iklim bölgelerinde de yetiştirilebilir.

Dünya’da en çok üretim yapan ülke 35.000 hektar alandaki 317.000 ton üretimiyle Brezilya’dır. Bu ülkeyi Peru, Ekvador, Venezuela, Kolombiya, Güney Afrika, Sri Lanka, Avustralya ve Yeni Zelanda takip etmektedir. Hem yetiştirilen ülkelerde hem de Avrupa ve Kuzey Amerika’da tüketilmektedir. Ülkemiz Akdeniz sahil şeridinde, özellikle de mikroklima bölgelerde rahatlıkla yetiştiriciliği yapılabilir. Özellikle Antalya ilimizde yetiştiriciliği yaygınlaşmaya başlamıştır.

 

Bilimsel İsmi : Passiflora edulis

Ticari yetiştiriciliği yapılan 2 çeşit ön plana çıkmaktadır.

• Mor meyveli – P.edulis f. edulis 
• Sarı meyveli – P.edulis f. flavicarpa

 

Mor meyveli – (P.edulis f. edulis)  Ticari Çeşitler

• Possum purple
• Black Knight
• Edgehill
• Frederick
• Kahuna,
• Paul Ecke
• Purple Giant
• Red Rover

Sarı meyveli – (P.edulis f. flavicarpa)  Ticari Çeşitler

• Sweet sunrise
• Brazilian Golden
• Golden Giant
• Granadilla

 

Botanik Ve Morfolojik Özellikleri

Bitki ve Gövde Yapısı

Çok yıllık, sarılıcı ve odunsu bir bitkidir. Yüzlek bir kök yapısı vardır. Köklerin yaklaşık % 60’ı, 30 cm’lik toprak derinliğinde gelişmektedir.

Tek gövdeli bir yapıya sahiptir. Gövde ince yapılı ve açık kahverengidir. Dalları ince olup kahverengi, sarı ya da yeşil renkli olabilir.

Bitkinin yaprak koltuklarından, dalları destekleme görevini üstlenen sülükler çıkar ve bu sülükler sayesinde terbiye sistemlerine tutunabilir. Ana gövdede yer alan yan sürgünler, havalandırmayı sağlayacak biçimde tellere yatırılmaktadır.

Büyüme ve Gelişme

Uygun şartlar altında bitki boyu her yıl yaklaşık 3 metre kadar uzar. Kurak geçen mevsimlerde her yıl yapraklarını dökebilir. Yeniden yağmurlar başlayınca ana gövde birkaç ana dal yeniden tacı oluşturur ve meyveler yeni gövde üzerinde oluşur.

Yapraklar

Renkleri yeşil veya sarı – yeşil olan yaprakları vardır. Yaprakların boyu çeşit özelliğine göre 5 – 18 cm, eni ise 4 – 6 cm arasında değişmektedir. Yaprak saplarının uzunluğu 3 – 6 cm kadardır.

 

 

Çiçek – Meyve – Tohum

Yaklaşık 5 – 7 cm uzunluğunda çok gösterişli çiçeklere sahiptir. Çiçekler yaprak koltuklarında oluşurlar.

Meyvelerin yapısı ve büyüklükleri çeşitlere göre büyük farklılıklar gösterir. Genellikle yuvarlak ya da oval şekilli olurlar. Sarı ve mor olmak üzere 2 farklı çeşit ve renk mevcuttur. Meyvelerin çapı 4 – 7 cm arasında değişir.

Küçük meyvelerin içerisinde bazen hiç çekirdek bulunmazken iri meyvelerde 200’den fazla tohum olabilir. Tohumların renkleri kahverengiden siyaha kadar değişir. Tohumların çevresinde sarı – turuncu renkli, küçük ve aromatik meyve suyu keseleri bulunur. Mor renkli çeşitler daha aromatik, sarı renkli çeşitler daha asitli olurlar.

 

 

 

Çiçeklenme Ve Tozlanma

Bitki çoğunlukla yılda 2 kez çiçeklenir ve meyve verir. Bu sayı çeşit özelliğine, yetiştirme koşullarına ve iklim şartlarına göre değişkenlik gösterebilir. Bitkiler ilk kez çiçeklenmeye ve meyve vermeye 2. yıl başlarlar.

Sarı meyveye sahip çeşit P.edulis f. flavicarpa çiçeğinde hem erkek hem de dişi organlar bulunmasına rağmen kendine kısır bir çeşittir. Bu nedenle tozlanma için arılara ya da  elle tozlanmaya ihtiyaç duyar. Tozlanmadan 70 – 80 gün kadar sonra meyveler olgunlaşır.

 

 

 

Passiflora Bitkisinin İklim İstekleri

Subtropik koşullarda mor renkli meyvelere sahip P.edulis f. edulis çeşidinin yetiştiriciliği tavsiye edilir. Bazı çeşitler -6 / -7 °C’ye kadar düşük sıcaklıklara dayanıklıdır. Sarı renkli meyveleri olan P.edulis f. flavicarpa ise daha çok tropik iklimlere uygun bir çeşittir. İdeal gelişme sıcaklığı 21 – 25 °C’dir. Düşük sıcaklıklarda verim de düşer. İdeal nispi nem oranı ise  % 60’tır. Fazla nem fungal hastalıkları teşvik eder.

P.edulis f. flavicarpa rakımı 600’e kadar olan bölgelerde,P.edulis f.edulis ise 650 – 1300 m rakımda yetişir.

Yıllık 1000 – 1200 mm yağış alan bölgeler yetiştiricilik için uygundur. Minimum yağış toplamı 900 mm olmalıdır. Kuraklığa dayanmak için yapraklarını döker. Aşırı kuraklık durumunda meyvelerde buruşma ve olgunlaşmadan dökülme görülür.

Toprak İstekleri

Toprak seçiciliği çok fazla olan bir bitki değildir. Drenajı iyi olan, organik maddesi yüksek, kumlu – tınlı, pH aralığı 6.5 – 7.5 olan toprakları sever. Tuzluluğa karşı hassastır.

 

Çoğaltma Metodları

Birçok farklı yöntemle çoğaltma yapmak mümkündür. En yaygın yöntemler şunlardır :

• Çelikle çoğaltma
• Tohumla çoğaltma
• Aşıyla çoğaltma

Çelikle Çoğaltma

En yaygın çoğaltma yöntemidir. Bu işlemde, çeliklerin alınacağı bitkilerin hastalıktan ari, sağlıklı ve verimli olmalarına dikkat edilmelidir. Köklenme için yılın 12 ayı da uygundur ancak yapılan çalışmalarda Ekim ve Kasım aylarında köklenmenin düşük olduğu ifade edilmektedir.

Bunun için 3 – 4 boğum içeren odunsu çelikler tercih edilir. Çelikler alındıktan sonra köklenmelerini hızlandırmak için  IBA (Indol bütirik asit) uygulanabilir.

Su kaybını engellemek ve canlılık oranını artırmak için çelikler, sisleme yapılabilen seralarda, perlit içeren ortamlarda köklenmeye bırakılır. Çelikler ortalama 30-40 gün içerisinde köklenir.

Köklenen bitkiler içerisinde torf bulunan tüplere aktarılır ve dikime kadar seralarda muhafaza edilir.

 

Tohumla Çoğaltma 

Tohumla rahatça çoğaltılabilen bir bitkidir. Ancak ticari amaçlı kapama bahçeler oluşturmak için bu yöntem tavsiye edilmez. Çünkü tohumdan çoğaltılan fidelerde bir örneklilik sağlanamaz ve çeşit özelliğini göstermeyebilir.

Bu yöntemde tohumların alınacağı sağlam bitkilerin meyveleri seçilir ve tohumları çıkarılır. Tohumlar yıkanır ve gölgede kurutulur.

Katlama yapılması durumunda tohumlar daha kolay çimlenir. Optimum çimlenmenin sağlanabilmesi için 1 yıldan çok beklememiş  tohumlar kullanılmalıdır.

Viyollere ekilen tohumlar 15 – 20 gün içinde çimlenmeye başlar. Fideler 3 – 4 yapraklı hale gelince şaşırtılır ve 25 – 40 cm boylandıklarında esas yerlerine dikilirler.

 

 

Aşıyla Çoğaltma

Bazen farklı çeşitler birbirleri üzerine aşılanabilir. Genellikle nematod ve hastalık görülmesi durumlarında uygulanan bir yöntemdir. Bu işlem için, bitkilerin 45 cm boya ulaştıkları dönem, en uygun dönemdir. Bu dönemde gövde çapı, kalem kalınlığına ulaşır.

Aşı kalemleri 8 – 10 cm uzunluğunda olmalı ve en az 2 göz içermelidir. Aşı yapıldıktan sonra anaçların tepesi, toprak seviyesinin üzerinde 25 – 30 cm bırakılarak kesilir.

 

 

Passiflora Yetiştiriciliği

Sarılı bir bitki olan Passiflora, tıpkı asma gibi bir terbiye sistemine ihtiyaç duymaktadır. Telli terbiye sistemi ya da çardak sistemiyle yetiştiricilik mümkündür. Bu sistemler sayesinde güneşlenme ve havalanma daha iyi sağlanmakta ve hasat daha kolay yapılabilmektedir. Ancak evlerde hobi amaçlı olarak duvarlara sardırılabilir.

Bitkinin ekonomik ömrü, bakım, iklim ve çeşit durumuna göre 3 – 8 yıl arasında değişir. 4 – 6 yılda bir bitkilerin değiştirilmesi ve yeni bahçe tesisi tavsiye edilir.

Çardak sisteminde direklerin uzunluğu toprak seviyesinin 2 m üzerinde olmalıdır. Direkler 0,6 m derinliğinde açılan çukurlara yerleştirilir. Direklerin arasındaki mesafe 3 m olmalıdır. Bitkiler direklerin hemen yanına dikilir ve  boyları direk boyuna varana dek, bu direklere bağlanırlar.

T terbiye sisteminde  3 x 4 m dikim aralığı bulunmalıdır.

 

 

Sulama

Sulama açısından en hassas dönem çiçeklenme ve meyve tutum dönemleridir. Bu dönemlerde düzenli olarak sulama yapılması tavsiye edilir. Bitki olgunluk dönemine yaklaşınca da su ihtiyacı artar. Sulama yapılırken bitkinin gelişim dönemleri göz önünde bulundurulmalıdır. İdeal sulama yöntemi olarak damla sulama tavsiye edilmektedir.

Gübreleme 

Gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak ve gerekli hallerde yaprak analizi yaptırılmalı ve analiz sonuçlarına göre bir gübreleme programı hazırlanmalıdır. İhtiyaç halinde yaz aylarında yapraktan demir ve bor verilmesi tavsiye edilir.

Budama

Passifloranın çiçekleri ve meyveleri, yeni sürgünlerin üzerinde oluşur. Bu yüzden yaşlı, kurumuş veya hasarlanan dallar kesilerek uzaklaştırılmalıdır. Ancak yetiştiricilikte şiddetli bir budama tavsiye edilmemektedir.

 

Passiflora Hasadı

Passifloralar, çeşit özelliğine, iklim ve bakım koşullarına göre değişmekle beraber genellikle 2. yıldan itibaren çiçek ve meyve vermeye başlar. Bitki,  çeşit özelliği ve iklime göre genellikle kış ve yaz olmak üzere yılda 2 kez ürün verir.

Hasat için en uygun zaman, meyve yüzeylerinin % 50’sinin mor ya da sarıya (çeşit özelliğine göre) döndüğü zamandır. Haftada 2 kez hasat yapılması tavsiye edilir.

Passiflora edulis f. Edulis, erken ilkbaharda çiçeklenir ve 60 – 80 gün arasında yani Mayıs – Temmuz aylarında meyvelerini olgunlaştırır.

P.edulis f. flavicarpa’nın çiçekleri ilkbahardan sonbahar sonuna kadar, meyveleri ise yaz başından
kış aylarına kadar görülür.

 

 

Passiflora Hastalık Ve Zararlıları İle Mücadele

Yetiştiricilikte görülen Başlıca Hastalıklar

• Alternaria spp.
• Fusarium spp.
• Phytophthora spp.

Yetiştiricilikte görülen Başlıca Zararlılar

• Akdeniz meyve sineği
• Asma akarı
• Thripsler
• Unlu bit
• Afitler 
• Kök ur nematodları

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Passiflora Nasıl Tüketilir ? Nerelerde Kullanılır ?

• Meyvenin üstünü keserek içindeki jel kıvamındaki çekirdekli içeriği çay kaşığıyla yiyebilirsiniz.
• Meyve suyu olarak
• Kokteyl yapımında
• Tatlı ve dondurmalarda
• Pasta süslemelerinde
• Meyve salatalarınızda kullanabilirsiniz.
• Posası sığırlarda yem olarak kullanılmaktadır.

 

 

Passifloranın Faydaları Nelerdir ?

• Stresin hafif belirtilerini giderir ve uyku düzenini sağlar.
• Baş ve diş ağrısının azaltılmasında kullanılır.
• Kanser oluşumunu engelleyici etkisi vardır.
• C vitamini ve antioksidan içeriği yüksektir. Bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Toksinlerin atılmasını sağlar.
• Kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucudur.
• Sindirimin düzenlenmesine yardımcı olur. Kabızlığı önler.
• Tansiyonun dengelenmesini sağlar.
• Cildin yaşlanmasını geciktirir.
• Göz sağlığının korunmasına yardımcı olur.
• Kemik sağlığını korur., osteoporozu önler.
• İdrar söktürücü özelliği vardır.
• Çiçekleri astın ve bronşit tedavisinde kullanılır.

 

Passifloranın Besin Değerleri (100 g için)

 

Besin Değeri	İçeriği	Günlük Değer %
Kalori	97 kcal	% 4.9
Karbonhidrat	23 g	% 7.7
Lif	10 g	% 40
Protein	2.2 g	% 4.0
Yağ	0.7 g	% 1.2
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	1272 IU	% 25.4
Vitamin C	30 mg	% 50.0
Potasyum	348 mg	% 10.0
Kalsiyum	12 mg	% 1.2
Demir	1.6 mg	% 8.9