Frenk üzümü, Bektaşiüzümügiller ( Grossulariaceae ) familyasından, ülkemizde de doğal olarak yetişen, üzümsü meyvelerden biridir. Anavatanı Kuzey Asya, Orta ve Kuzey Avrupa’dır. Dünya frenk üzümü üretiminin % 75’i Rusya Federasyonu ve Polonya’da yapılmaktadır. Bu ülkeleri Ukrayna, Fransa, İngiltere, Almanya ve Danimarka izlemektedir.

Türkiye’de bilinen 5 farklı türü, doğal olarak yetişmektedir. Ticari yetiştiriciliği giderek artmaktadır. Ülkemizde çeşit geliştirme ve adaptasyon çalışmaları devam etmektedir.

Ticari Yetiştiriciliği Yapılan Frenk Üzümü Türleri

• Kırmızı frenk üzümü / Ribes rubrum
• Siyah renk üzümü / Ribes nigrum 
• Beyaz frenk üzümü / Ribes petraeum

 

 

Morfolojik Özellikleri

Genellikle yapraklarını döken, bazı çeşitleri her zaman yeşil kalan, çalı formunda bir bitkidir. Kırmızı frenk üzümleri 1 – 1.5 metre boyundayken Siyah frenk üzümleri daha uzun boylu ve güçlüdür.

Saçak kök yapısına sahiptir, kökler fazla derine inmezler. Yıllık sürgünlerin tepeleri ya da yere yakın yerlerinden budanarak meyveye yatırılmaktadır. Meyveler 2 – 3 yaşlı dallardan alınırlar.

Çiçekleri çeşide bağlı olarak beyaz, sarı – turuncu veya kırmızı renkte olabilir. Salkım şeklinde, erselik çiçekleri vardır. Bir salkımda 8 – 30 çiçek bulunmaktadır.

Meyveler küçük salkımlar halindedir. Salkımdaki daneler yuvarlak yapıda ve oldukça parlak renkli olurlar. Meyve kabuğu yarı saydam olduğu için içerisindeki çekirdekleri görmek mümkündür. Meyvelerin mayhoş bir tadı vardır.

 

 

İklim İstekleri

Serin iklim bitkisidir. Ekstrem sayılabilecek düşük sıcaklıklara dayanır. 800 – 1600 saat gibi uzun soğuklama ihtiyacına sahip bitkilerdir. Yaz aylarının yüksek sıcaklıklarına duyarlıdır. Bu nedenle kuzey bölgelere adaptasyonu daha iyidir. Genel olarak aşırı sıcak, kurak ve fazla sisli bölgeler dışında yetiştirilmesi mümkündür. Çiçeklenme döneminde görülen aşırı sis, tozlanma ve döllenmeyi olumsuz etkiler.

Diğer üzümsü meyvelere oranla düşük sıcaklıklara dayanıklılığı daha fazladır. Fakat yine bu meyveler arasında en erken çiçek açan olduğundan, ilkbahar donları yetiştiricilik için risk taşır. Çiçekleri -2 / -3 °C sıcaklıklarda zarar görür. Bu nedenle ilkbahar donlarının az yaşandığı yer ve yönlerin seçimi çok önemlidir. Yine rüzgardan korunaklı yerlerin tercih edilmesi tavsiye edilir.

 

 

Toprak İstekleri

Drenajı iyi olan, organik madde yönünden zengin,  killi – kumlu toprakları sever. Frenk üzümlerinin diğer üzümsü meyvelere göre daha fazla organik madde ihtiyacı vardır. İdeal yetiştiricilik için toprak nötr ya da hafif asidik yapıda olmalıdır. Ancak pH 5.5 – 6 ‘dan aşağı olmamalıdır.

Frenk Üzümü Yetiştiriciliği

Çoğaltma Yöntemleri

Tohumla Çoğaltma : Pratikte çok kullanılan bir yöntem değildir. Genellikle ıslah çalışmalarında kullanılır.

Çelikle Çoğaltma : Frenk üzümlerinin en ideal çoğaltma yöntemi, odun çelikleri ile yapılan çoğaltmadır. Bunun için 18 – 22 cm uzunluğunda odun çelikleri kullanılır. Çeliklerin dikimi için en uygun zaman Eylül – Ekim aylarıdır.

Daldırmayla Çoğaltma : Daha çok tepe daldırması şeklinde yapılır. Ana bitki, tepe daldırmasına başlamadan 1 yıl önce dikilmelidir.

Aşıyla Çoğaltma : Bu yöntemi kullanmadaki amaç, yüksek bir gövde oluşturarak meyvelerin toprağa temasını önlemek ve bitkiyi makineli hasada uygun hale getirmektir. Aynı zamanda toprak işleme ve bakım işlerini de kolaylaştırır. Bu yöntemde anaç olarak  yabani bir form olan Ribes aureum  kullanılmaktadır.

Doku Kültürüyle Çoğaltma : Uygun laboratuvarlarda meristem doku kültürüyle çoğaltma yapılabilmektedir. Bunu için çeşitlere göre uygun besi ortamları hazırlanır.

 

 

Dikim

Dikilecek fidanların kuvvetli, gelişmiş köklere sahip ve hastalıksız olmalarına dikkat edilmelidir. En çok tercih edilen fidanlar 1 yaşındaki fidanlardır. Çünkü bu fidanlar daha kolay tutarlar ve az fire verirler. 1 yaşlı fidanların zayıf olması durumunda 2 yaşlı fidanlar da dikim için kullanılabilir.

İdeal dikim zamanı sonbahar aylarıdır. Dikim işlemleri, ilkbahar aylarında tomurcuklar sürmeden bitirilmelidir.

Dikim yöntemi olarak genellikle dikdörtgen dikim, kare dikim ya da hekzagonal dikim yöntemleri tercih edilir.

Kırmızı frenk üzümlerinde dikim sıklığı, zayıf gelişen çeşitlerde 90 x 120 cm, kuvvetli gelişen çeşitlerde 240 x 280 cm olmalıdır.

Siyah frenk üzümlerinde dikim sıklığının elle hasat yapılacaksa 120 x 150 cm, makineli hasat için 300 x 360 cm olması tavsiye edilir.

Fidanlar dikim için açılan çukurlara, kök boğazları minimum 10 cm toprak altında kalacak şekilde dikilmeli ve toprakla kapatılıp güzelce sıkıştırılmalıdır. Yüksek gövdeli fidanların dikiminde kök boğazı, toprak seviyesinde kalmalıdır.

 

 

Frenk Üzümü Yetiştiriciliğinde Sulama Ve Gübreleme

Sulama, özellikle yeterli yağış almayan bölgelerde verim ve kaliteyi etkiler. Sulama sıklığı ve miktarı iklim verileri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.

Tüm yetiştiriciliklerde olduğu gibi, gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka gerekli toprak ve/veya yaprak analizleri yaptırılmalı ve analiz sonuçlarına göre bir gübreleme programı hazırlanmalıdır. Organik madde ihtiyacı nedeniyle dekara 2.5 ton iyi yanmış ahır gübresi tavsiye edilir. Genel olarak dekara 25 – 50 kg azot, 35 – 50 kg fosfor ve 10 – 15 kg potasyum yeterlidir.

 

 

Budama ve Terbiye Sistemleri

Bitki doğal olarak çalı formunda büyür. İlk yıl şekil budaması yapılarak, çatıyı oluşturacak şekilde 5 – 6 ana dal bırakılmaktadır. İlerleyen yıllarda bu çatı korunarak budamalara devam edilir.

Ürün budamasında öncelikle yaşlı ve üründen düşen yaşlı dallar kesilir. Sonrasında ana dallardan süren obur dallar ve rakip dallar kesilir. Son olarak da fazla uzun dallar, 2/3 oranına ya da yarıya kadar kesilerek kısaltılır.

 

 

Frenk Üzümü Hasadı

Kırmızı frenk üzümleri genellikle dikimden 4 yıl, siyah frenk üzümleri ise 4 – 5 yıl sonra tam verime ulaşırlar. İdeal bakım şartlarında 12 – 20 yıl ekonomik ömre ulaşabilirler.

Hasat zamanı ve olgunluğu, meyvenin kullanılış amacına göre değişmektedir. Jöle yapımında kullanılacak frenk üzümleri tam olgunlaşma döneminden önce hasat edilirken taze olarak tüketilecek meyveler, tam olum döneminde hasat edilmelidir. Genel olarak salkım üzerinde bulunan bütün meyvelerin en iyi derecede renklendikleri zaman, hasat için uygun zamandır.

Hasat elle ya da özel hasat makineleriyle yapılabilir. Genellikle kırmızı frenk üzümünde meyveler salkımlar halinde, siyah frenk üzümlerinde ise tane olarak hasat edilir.

Ortalama verim çeşit özelliği, bakım ve çevre şartlarına göre dekarda 600 – 1200 kg arasında değişir.

 

 

Ambalajlama Ve Depolama

Hasadı yapılan meyveler çeşitli ebatlardaki kasa, sepet ya da kovalara konur. Perakende satış amacıyla hasat sırasında 0.5 kg’lık paketlerde ambalajlama yapılır.

Su oranı yüksek bir meyve olduğu için saklama süresi kısa bir meyvedir. Kırmızı ve beyaz frenk üzümleri, soğuk hava depolarında, -1 / 0 °C sıcaklık ve % 90 nem koşullarında 5 hafta süreyle saklanabilir. Ancak depolama öncesinde 4 °C’de ön soğutma işlemi yapılmalıdır. Depolama süresince toplam ağırlıkta % 3’lük bir ağırlık kaybı söz konusudur.

 

 

 

Frenk Üzümü Hastalık Ve Zararlıları İle Mücadele

Yabancı ot mücadelesinde çapalama benzeri mekanik mücadele yöntemleri kullanılmalıdır. Çünkü özellikle siyah frenk üzümleri yabancı ot ilaçlarına (herbisitlere) karşı çok duyarlıdır. Malçlama yapmak da iyi bir mücadele yöntemidir.

Yetiştiricilikte görülen Başlıca Hastalıklar

• Külleme / Sphaerotheca spp.
• Frenk Üzümü Antraknozu / Gloeosporium spp.
• Pas hastalıkları / Cronartium ribicola – Puccinia ribesii f.caricis
• Septorya Yaprak Lekesi / Septoria sibirica
• Beyaz Çürüklük / Sclerotinia sclerotiorum
• Çizgili Mozaik Virüsü

Yetiştiricilikte görülen Başlıca Zararlılar

• Kırmızı örümcekler
• Frenk üzümü gal akarı
• Yaprak bitleri

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Frenk Üzümünün Kullanım Alanları

• Meyveleri hem taze olarak hem de kurutularak tüketebilirsiniz.
• Meyve suyu çok yararlıdır. Günde 1 bardak frenk üzümü suyu içebilirsiniz.
• Reçel ve marmelatı severek tüketilir.
• Kurutulan meyvelerinden frenk üzümü çayı yapılmaktadır.
• Meyveleri, pasta, jöle ve dondurma yapımında kullanılır.
• Frenk üzümünden şarap ve şampanya yapılabilir.

 

 

Frenk Üzümünün Faydaları

• Diüretik etkisi vardır. İdrar söktürücü olarak kullanılır. Ödemleri giderir, böbrek taşlarının atılmasına yardımcı olur.
• İştah açıcıdır ve sindirimi kolaylaştırır.
• Karaciğer dostudur. Karaciğer fonksiyonlarının düzenlenmesini sağlar. Kronik hepatit hastalıklarının tedavisinde kullanılır.
• İltihapların kurutulmasında yardımcıdır.
• Çok yüksek miktarda Vitamin C içerir. Yaklaşık 50 gram frenk üzümü yiyerek günlük ihtiyacınızı fazlasıyla karşılarsınız.
• İçeriğindeki zengin antioksidanlar sayesinde kanser riskini azaltır.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir.

 

 

Kırmızı Frenk Üzümü Besin Değerleri (100 g için)

 

Besin Değeri	İçeriği	Günlük Değer %
Kalori	56 kcal	% 2.8
Karbonhidrat	7.9 g	% 2.6
Lif	3.5 g	% 14
Protein	1.3 g	% 2.4
Yağ	0.2 g	% 0.3
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	42 IU	% 0.8
Vitamin C	80 mg	% 133
Potasyum	275 mg	% 7.9
Kalsiyum	33 mg	% 3.3
Demir	1.2 mg	% 6.7

 

 

 

Siyah Frenk Üzümü Besin Değerleri (100 g için)

 

Besin Değeri	İçeriği	Günlük Değer %
Kalori	63 kcal	% 3.2
Karbonhidrat	15.4 g	% 5.2
Lif	4.3 g	% 17.2
Protein	1.2 g	% 2.5
Yağ	0.4 g	% 0.7
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	10 IU	% 0.2
Vitamin C	181 mg	% 302
Potasyum	322 mg	% 9.3
Kalsiyum	55 mg	% 5.5
Demir	1.5 mg	% 8.3