Biberiye, Lamiaceae familyasına mensup kıymetli bir tıbbi ve aromatik bitkidir. Bu uçucu yağ ve baharat bitkisi, Akdeniz ikliminin karakteristik çalı formundaki, çok yıllık bitkilerinden biridir. Akdeniz ülkelerinin sahil şeridinde ve denizde bakan yamaçlarda doğal olarak yetişmektedir. “Kuşdili” olarak da bilinir.

En Çok Görülen Biberiye Türlerinin Bilimsel İsimleri 

• Rosmarinus officinalis
• Rosmarinus erriocaly
• Rosmarinus laxiflorus
• Rosmarinus lavendulaceus

Akdeniz ülkelerinde sadece R. officinalis türü doğada yetişmekte ve bu türün  kültürü yapılmaktadır. Rosmarinus kelimesinin Latince karşılığı ” denizin çiği” dir. Deniz kenarlarında çokça bulunduğu ve deniz iklimini sevdiği için bu isim verilmiştir.

Ülkemizde, Akdeniz ve Ege sahil şeridinde, 1000 m rakıma kadar doğal olarak yetişir. Ekonomik anlamda en çok Adana ve Mersin’de toplanır. 100 – 250 m rakım aralığında, sahillerde ve sahillere bakan dağların yamaçlarından yabani halde toplanmaktadır.

Biberiye Bitkisinin Etken Maddeleri

Biberiye bitkisinin ekonomik anlamda değerlendirilen kısmı, çiçekleri (Flores Rosmarini) ve yaprakları (Folia Rosmarini) ‘dir. Yapraklarında % 0.3 – 2.5 arasında uçucu yağ vardır. Uçucu yağını meydana getiren bileşenlerin en önemlileri sineol ( 1,8-sineol), kafur ve borneol ‘dür. Oransal olarak sineol uçucu yağların % 15 – 30’unu, kafur % 5 – 25 ‘ini ve borneol % 10 – 20’sini oluşturur.  Uçucu yağların kalan kısımlarını, kamfen, mirsen, verbonon ve pinen oluşturmaktadır.

Kullanım Alanları

Bitkinin uçucu yağı, özellikle parfüm sektöründe, kozmetikte ve aromaterapide çok kıymetlidir. Uçucu yağından cilt bakım losyonları ve kremleri hazırlanır. Doğal yollarla parfüm yapımında diğer yağlarla beraber karıştırılarak kullanılır. Kas gevşetici, sakinleştirici ve dinlendirici etkisi nedeniyle aromatik banyo sularına karıştırılır. Nefes açıcılarda ve ağız kokularını gideren sulara katılır. Selülitleri ve ciltteki çatlakları gideren masaj yağlarında kullanılır. Biberiye suyu, hem antiseptik etkiye sahiptir, hem de ciltteki kan dolaşımını hızlandırır. Yağlı ciltleri olan kişilerde saç kepeğini ve dökülmeleri önler.

Taze veya kurutulan yaprakları çorba ve yemeklerde, tat ve aroma verici olarak kullanılır. Antik Yunanistan’da hafıza güçlendirici etkisine inanıldığı için, biberiyeden taçlar yapılıp kullanılmıştır. Diüretik etkiye sahip çayı, bağışıklık sistemini de güçlendirir.

Karnosik asit başta olmak üzere içerdiği fenolik bileşenlerin, çok güçlü antioksidan etkileri vardır. Ayrıca Karnosik asidin, serbest radikallere karşı beyni koruduğundan Alzheimer tedavisinde kullanılabilir. Biberiyenin içerdiği antioksidanlar, zengin omega içeren bitkisel yağlar başta olmak üzere raf ömürleri kısa gıdaların bozulmalarını önlemek için de kullanılmaktadır.

Bitkisel Özellikleri

Biberiye, her zaman yeşil olan bir bitkidir. Oldukça gelişmiş bir kökü ve gövdesi vardır. Fazla dallanan bir bitkidir. Dallarının üstünde,  1.5 – 3.5 cm uzunlukta, çok kısa sapları olan, parlak yeşil yapraklar sık bir şekilde  dizilmiştir. Yaprak altlarında bulunan salgı tüyleri, bol miktarda uçucu yağ taşır. Çiçekleri mavi renklidir. Meyveleri yuvarlakça olup koyu renkli olur.

İklim ve Toprak İsteği 

Diğer tüm Akdeniz bitkileri gibi güneşi ve sıcağı sever. Yüksek sıcaklıklara ve kuraklığa dayanımı lavanta kadar iyi olsa da soğuk havalara onun kadar dayanıklı değildir. Kış mevsimlerinde yaşanan aşırı soğuk havalara ise duyarlıdır. Bu yüzden, rakımı fazla yüksek olan yerlerde yetişmez. Deniz kıyısından uzaklaştıkça ve rakım yükseldikçe, bünyesinde bulunan uçucu yağ miktarı düşer.

Akdeniz ikliminin verimsiz, alkalik, kireçli ve eğimli topraklarında doğal halde yetişmektedir. Bu yerlerin ana kayaları çoğunlukla kireçtaşı veya kumtaşıdır.

Biberiye Yetiştiriciliği

Dünya üzerinde yetiştiriciliği yapılan çok sayıda kültür çeşidi vardır. En çok yetiştirilen çeşitleri şunlardır :

• Barbecue
• Spice Island
• Gorizia
• Tuscan Blue
• Rex

Vejetatif ve generatif yöntemlerle üretimi yapılabilir. 1000 dane ağırlığı 0.9 g olan küçük, çimlenme gücü düşük ve sert tohumları vardır. Bu yüzden tohum ile üretim fazla tercih edilmez. En sık yapılan üretim şekli, köklendirilmiş sürgün çelikleri ile yapılan üretimdir. Bunun için yaşlı bitkilerden 10 – 15 cm uzunluğunda genç sürgün çelikleri alınarak köklendirilir. köklenmiş çelikler 45 x 45 cm mesafeyle tarlaya dikilirler. Erken ilkbaharda yaşlı bitkilerin kök taçlarından çıkarılan köklü sürgünler de üretimde kullanılırlar.

Çalı formunda, çok yıllık bir bitki olan biberiye, 10 – 12 yılda bir, toprak seviyesinin 5 cm kadar yukarısından kesilerek gençleştirme budaması yapılmalıdır. Dikimden sonraki 2. yıldan itibaren, her yıl ortalama  2 – 4 kez biçim yapmak mümkündür. Uçucu yağlarının güçlü repellent ve antimikrobiyal etkileri sebebiyle hastalık ve zararlılara karşı son derece dayanıklıdır.

Biberiye Hasadı ve Drog Verimi

Biçim zamanı, % 50 çiçeklenme dönemidir. Çiçekli dallar ve yapraklar beraber biçilir. Kültür yetiştiriciliğinde, yapraklar ve çiçekli dallar % 0.3 – 0.9 Oleum Rosmarini (uçucu yağ) içerir. Doğal ortamda yetişen bitkilerde bu oran % 1 – 2.5 aralığında değişir. Bitkinin boyu, yetiştiricilik şartlarında 50 cm’nin üzerindedir. Ortalama taze herba verimi 2 ton, kuru herba verimi ise 1 tondur. Kuru yaprak verimi de 500 kg. iken yaprak oranı % 20 civarındadır.

Adana ve Mersin’de doğadan toplanan yaş bitkilerde kuru yaprak oranı % 30 – 35 iken kurutulmuş biberiyelerde kuru yaprak oranı % 75 – 85 ‘tir. Yine kuru yapraklarda nem oranı % 6 – 12, uçucu yağ oranı ise % 1.5 – 2.3 aralığında değişir.

Kurutma

Yaş olarak biçimi yapılan çiçek ve yapraklı dallarının kurutulması gerekir. Yapraklar için kurutma sıcaklığının maksimum 40 °C olması gerekir. Kurutma sıcaklığının artması, uçucu yağın oranını ve bitkinin kompozisyonunu olumsuz etkiler.

Damıtma ve Ekstraksiyon

Biberiye bitkisinden buhar distilasyonu yöntemiyle % 1.2, su distilasyonu yöntemiyle de % 0.4 oranlarında uçucu yağ elde edilir. Buhar distilasyonunda daha fazla uçucu yağ elde edilmesinin nedeni, buharda uçucu yağların daha hızlı taşınmasıdır. Ayrıca her iki distilasyon yöntemiyle elde edilen uçucu yağların bileşenleri de farklılıklar gösterir. Buhar distilasyonundan elde edilen uçucu yağ % 52.4 Sineol, % 12.6 Kafur içerirken, su distilasyonunda bu oranlar % 32 Sineol ve % 19.7 Kafur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Biberiye droglarında yalnızca uçucu yağlar ve hidrosol elde edilmez. Konkret ve absolüt üretimi de yapılır.

Konkret : Ekstraksiyon yöntemi kullanılarak elde edilen, katı kıvamda yağ. Absolüt üretiminde kullanılmaktadır.

Absolüt : Etil alkolde muamele edilen konkretten, alkolün uçurulmasıyla kalan madde. Parfüm ve kozmetik sanayisinde ham madde olarak  kullanılır.

Taze herbadan elde edilen  uçucu yağ verimi % 0.45, hidrosolden edilen uçucu yağ verimi ise % 0.15’tir. Taze yapraktan % 0.72 konkret verimi elde edilir. Konkretten absolüt verimi ise % 65’tir.

• 1 kg biberiye yağı  için 222 kg taze herba veya 60 kg kuru yaprağa,
• 1 kg hidrosol yağı için 667 litre aromatik suyun (Yağ altı suyu) damıtılmasına
• 1 kg biberiye konkreti için 139 kg taze yaprağın n-hekzan ile ekstraksiyonuna
• 1 kg biberiye absolütü için 1.5 kg konkretin etil alkolle ekstraksiyonuna ihtiyaç duyulmaktadır.

Antioksidan Üretimi

Biberiye , yüksek antioksidan etkisi sebebiyle üzerinde en çok çalışma yapılan bitkiler arasındadır. Yapraklarından, buhar distilasyonu yöntemiyle uçucu yağ ve posa elde edilir. Sonra posa kurutulup etil alkolle ekstraksiyona tabi tutulur. Eldeki ekstre bir evaporatöre alınır. Etil alkolden arındırmak için düşük sıcaklıkta vakumlanarak distile edilir. Sonunda spray dryer yardımıyla fenolik maddeler açısında zengin toz antioksidan elde edilmiş olur. Bitkinin ekstrelerinden, mikronizasyon ve moleküler distilasyon yöntemleri kullanılarak kokusuz ve renksiz antioksidanların üretimi de mümkündür.