Bektaşi Üzümü, Grossulariaceae (Bektaşiüzümügiller) familyasından, çok yıllık, çalı formunda bir üzümsü meyvedir. Anavatanı Batı Asya ve Avrupa’dır. İlk kez 16. Yüzyıl’da, İngiltere’de kültüre alınmıştır. Özellikle 19. Yüzyıl’dan itibaren popülaritesi artmıştır. Günümüzde en fazla üretim yapılan ülke Almanya’dır. Bu ülkeyi sırasıyla Rusya, Polonya, Ukrayna, Çekya, İngiltere ve Avusturya izler. Yetiştiği kıtalara göre farklı türleri mevcuttur :

Avrupa Türleri

• Ribes uva-crispa (Kültüre alınan çeşitlerin çoğu bu türün içinde yer alır.)

Asya Türleri

• Ribes alpestris
• Ribes formosanum
• Ribes bureiense
• Ribes asiculara

Amerika Türleri

• Ribes divaricatum
• Ribes hirtellum
• Ribes cynosbati
• Ribes pinetorum
• Ribes niveum
• Ribes oxyacanthoides

 

 

 

Ticari Üretimi Yapılan Başlıca Bektaşi Üzümü Çeşitleri

Yeşil Meyveli Bektaşi Üzümü Çeşitleri

• Greenfinch : Külleme ve yaprak benek hastalığına karşı dayanıklı bir çeşit olduğu için tercih edilir. Yayılıcıdır ve yeşil renkli meyvelerinin pişirildikten sonra tüketilmesi tavsiye edilir.
• Invicta : Yüksek verimlidir, meyveleri açık yeşil renklidir. Hastalıklara karşı dayanıklıdır. Yayılıcı ve çok dikenli bir çeşittir.

Sarı Meyveli Bektaşi Üzümü Çeşitleri

• Leveller : Büyük ve sarı renkli tatlı meyveleri ile ticari olarak yetiştirilenler içinde en lezzetli çeşitlerden biridir. Verimi biraz düşüktür, toprak seçiciliği vardır. Organik maddece zengin  topraklar ister. Hastalıklara karşı dayanıklılığı iyidir.
• Yellow Champagne : Klasik, sari meyveli bir çeşittir, ender bulunur.
• Bedford Yellow
• Early Sulphur

Kırmızı Meyveli Bektaşi Üzümü Çeşitleri

• Lancashire Lad : 1824 yılında geliştirilmiştir. Orta derecede yayılıcıdır. Meyveleri de orta büyüklükte olur.
• Whinham’s Industry : Koyu kırmızı, büyük ve tatlı meyveleri vardır. Bitki  üzerinde tam olgunlaşan  meyvelerinin tadı harikadır. Dikine hızlı büyür ve diğer kültür çeşitleri içinde toprak seçiciliği az olanlardan biridir.

 

 

Botanik Özellikleri

Çok yıllık, çalı formunda ve güçlü büyüyen bir bitkidir. Genç sürgünleri tüylü ve yeşil renklidir. Yaşlı sürgünlerinin boğumları dikenli olur. Bazı çeşitler kendi kendini tozlar. Ancak bir çok çeşitte dişi organlar erkek organlardan uzun olduğu için mutlaka tozlayıcı çeşide veya böceklere ihtiyaç duyar.

Çiçekler

Bektaşi üzümünün çiçekleri yeşilimsi sarı renkte olurlar. Çiçekler, 2 yaşlı dallarda ya da dikensiz olan kısa sürgünlerde oluşur. Çanak yapraklar, taç yapraklara göre çok büyük olur. Çiçek salkımları küçüktür, genellikle tek çiçek bulunur ancak bazı çeşitler 2 veya 3 çiçekli olurlar.  Pek çok çeşitte çiçek salkımında tek çiçek bulunduğundan , ilkbahar geç donlarından  daha çok etkilenir. Bu yüzden, bu tip donların yaşandığı bölgelerde çok çiçekli salkım meydana getiren çeşitlerin kullanılması gerekir.

Meyveler

Meyveleri farklı renkte, şekilde büyüklükte olabilir. Meyveler  tüylü ya da parlak, yuvarlak ya da uzun olabilir. Meyveler dala bir sap aracılığıyla bağlanır. Daha sonrasında sapın yumurtalığın devamı olan kısmı biraz etlenir, sulanır  ve sapçık adını alır. Olgunlaşma sırasında sap ile sapçık arasında bir ayrılma tabakası oluşur. Daha sonra sap ile sapçık birbirinden ayrılır, sapçık  meyveyle beraber düşer, sap kısmı ise dal üzerinde kalır.

Çeşitlerin ayırt edilmesinde meyvelerin üzerinde görülen damarların  büyük önemi vardır. Meyvelerin üstünde bulunan tüyler de çeşitlere göre farklılık gösterir.

 

 

İklim İsteği

Yabani türleri soğuğa karşı oldukça dayanıklıdır. Ancak kültüre alınan türlerin sürgünleri aşırı soğuklarda zarar görebilir. Bitkinin çiçek ve meyveleri de soğuğa karşı çok hassastır. Hassasiyet meyve bağlama döneminde artar.  -3° ya da -4°C’ lerde meyveler  hemen kararır. Fazla sıcak havalar da bitkinin gelişimini ve meyve oluşumunu olumsuz etkiler.

Çiçeklerini  erken açtığından bahçe tesisi için çok soğuk yerlerde kuzeye bakan yamaçlar tercih edilmemelidir. İyi bir hava sirkülasyonu sağlanan yerlerde bahçe kurulmalıdır. Açık ve fazla güneşli araziler, özellikle güneş yanıklığına hassas çeşitlerin yetiştirilmesine uygun değildir.

 

Toprak İsteği

Kış aylarında sürekli yağış olmayan bölgelerde, bütün topraklarda adapte olabilir. Daha yüksek verim için organik maddece zengin topraklar tercih edilmelidir. Orta ağır topraklarda gelişimi iyidir. Optimum pH seviyesi 6 – 7 aralığıdır. Yeterli nem barındırmayan topraklarda erken yaprak dökümlerine rastlanabilir. Bu durum meyvelerin güneşten etkilenmelerine neden olur. Fazla ağır ve su tutan topraklarda ise meyveler geç olgunlaşır ve yeterince tatlanmaz.

 

 

 

Bektaşi Üzümü Üretim Yöntemleri

Bektaşi üzümlerini çoğaltmada 4 farklı yöntem uygulanmaktadır.

• Tohumla çoğaltma
• Çelikle çoğaltma
• Daldırma yöntemiyle çoğaltma
• Aşıyla çoğaltma

Tohumla Çoğaltma

Generatif üretim şeklidir. Pratikte kullanımı yoktur, sadece ıslah çalışmalarında kullanılır. Tohum almak için meyveler toplanır toplanmaz 0°C sıcaklığında  bir yere konur. Çekirdekleri hemen çıkartılır ve derince bir katlamayla kurumadan, nemli bir ortama bırakılır. Bu durumda bile çimlenme oranı % 50 – 80 arasındadır. Katlanmadan çıkarılan tohumlardan frenk üzümü ve asmada olduğu gibi fidan elde edilir.

 

Çelikle Çoğaltma

Çelikler, Mayıs – Haziran ayları arasında yeni sürgünlerden, hafif  odunlaşma  başladıktan sonra alınır. Çelikler üzerinde 1 veya 2 göz bulunacak şekilde 6 – 8 cm uzunluğunda kesilmelidir. Bunlar 2 – 3 cm derinliğinde, biraz torf karıştırılan kumlu bir yerde köklenmeye bırakılır. Çelikler kum içerisine iyice sıkıştırılmalıdır. Bu işleme başlamadan önce çeliğin alt tarafındaki yapraklar koparılmalıdır.

Bazen odun çeliğiyle de çoğaltma yapılabilir. Bu yöntemde çelikler Ekim ayında 12 – 15 cm uzunluğunda alınır ve çoğaltılır.

 

Daldırma Yöntemiyle Çoğaltma

Ticari üreticilikte en çok tepe daldırması yöntemi uygulanmaktadır. Amerikan çeşitleri genellikle bir mevsim sonra iyice köklenir. Bu bitkiler bahçeye dikilmeden önce fidanlığına şaşırtılıp, bir mevsim daha büyümeye bırakılır. Avrupa çeşitleri ise iki mevsim daldırmada bırakılır. Böylece ana bitkiden ayrılacakları sırada yeterli  kök gelişimi sağlanmış olur.

Tepe daldırmadan başka adi (basit) daldırma yöntemi de uygulanmaktadır. Bu yöntemde bir dal toprağa doğru bükülür, toprağa giren kısım toprakla örtülür ve dalın uç kısmı  topraktan dışarı çıkarılır.

 

Aşıyla Çoğaltma

Çok az kullanılan bir yöntemdir. Bilhassa yüksek formlu bitkiler elde etmek için,  anaç olarak kullanılmaktadır. Daha çok kalem aşı yöntemleri kullanılmaktadır. Kakma aşı ve kenar aşı teknikleri  uygulanabilir. Anaç olarak çoğunlukla Ribes aureum kullanılmaktadır. Anaç yetiştirmek için yabani formlar sonbahar aylarında fidanlığa dikilir ve ertesi yıl yaz sonunda aşılama yapılır. Meyve ağaçlarında uygulanan aşı çeşitleri hakkında daha fazla bilgi almak için buraya tıklayabilirsiniz.

 

Bektaşi Üzümü Yetiştiriciliği

Toprak Hazırlığı

Bahçe yeri seçilirken ekonomik ve ekolojik faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.  Bektaşi üzümleri yüzlek köklü gelişse de dikimden önce derin bir toprak işleme ve temel gübreleme yapılmalıdır.  Dikim öncesinde  rotovatör, merdane ya da sürgü kullanılarak kesekler kırılmalı ve toprak düzeltilmelidir.

Bektaşi Üzümü Çeliklerinin Dikimi

Çeliklerin kök boğazı en az 10 cm toprak altında kalacak şekilde önceden açılan çukurlara yerleştirilir ve toprakla kapatılıp iyice sıkıştırılır. Toprak üstünde kalan sürgünler 10 – 15 cm kalacak şekilde kesilir.

Sıra üzeri ve sıra arası dikim mesafeleri,  dikilen çeşitlere ve terbiye sistemlerine bağlı olarak değişebilir.

• En çok tercih edilen klasik dikimlerde sıra üzeri mesafe 1.2 – 1.5 metre, sıra araları 2.1 – 2.7 metre arasındadır.
• Geniş aralıklı dikimlerde sıra üzeri mesafe 1.5 metre, sıra araları 2.4 – 3 metre arasındadır.
• Hekzagonal veya kare dikimlerde sıra üzeri ve sıra arası mesafe 2 metredir. (2 x 2)

 

Sulama

Özellikle kurak geçen bölgelerde ve dönemlerde  sulama yapmak gerekir. Yapılacak sulama, alınacak ürünün kalitesini ve miktarını artırır. Yapılacak sulamanın sıklığı ve sulama suyu miktarı, yetiştiricilik yapılan bölge şartlarına göre değişir.

Gübreleme

Genel prensip olarak her türlü bitkinin yetiştiriciliğinde, gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak analizi yaptırılmalıdır. Gübreleme programı da bu analizin sonuçlarına göre hazırlanmalıdır. Genel olarak bektaşi üzümü üretiminde aşağıdaki gübreler uygulanır.

• 25 – 30 kg /da Amonyum sülfat veya muadili Azot
• 25 – 40 kg/da Süperfosfat veya muadili Fosfor
• 15 – 25 kg/da Potasyum sülfat halinde Potasyum

Azotlu gübrelerin ikisi ilkbaharda, biri de çiçeklenmeden sonra olmak üzere 3 defada verilmesi tavsiye edilir.

 

 

Bektaşi Üzümü Yetiştiriciliğinde Budama ve Terbiye Sistemleri

Bektaşi üzümünde en kaliteli ve bol meyve,  1 yıllık sürgünlerden elde edilir. Bununla beraber yaşlı dalların yan sürgünlerinde de meyve oluşturan gözler bulunabilir. Bu yüzden budama sırasında bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Çalı Formu Bektaşi Üzümlerinde Budama

Çatıyı oluşturan sürgünlerin sayısı en fazla 6 – 8 adet olmalıdır. Bunlardan biri ana dal olarak tutulur, diğer sürgünler ise bu ana dalın çevresinde düzenli olarak dağıtılır. Ayrılan yer sürgünleri ise 1/3’ünden ya da yarısından geriye doğru budanır. Daha sonra çatı sürgünleri arasında seyreltme yapılmalıdır. Birbirine rakip olabilecek, kalın duran ve içeriye doğru büyüyen dallar seyreltilir.

1 yaşındaki sürgünler meyveleri taşıdığı için, çalı grubu oluşturulduktan sonra, bırakılan  yıllık sürgünlerin düzenli olarak budanması tavsiye edilir. Böylece fazla meyve bağlanmasının ve meyvelerin küçük kalmalarının önüne geçilir. Bununla birlikte bitkiler arasında daha iyi bir hava sirkülasyonu sağlanacağından, başta külleme olmak üzere fungal hastalıklara karşı tedbir alınmış olur.

 

Ağaççık Gövde Formlu Bektaşi Üzümlerinde Budama

Ağaççık gövde formundaki bektaşi üzümü yetiştiriciliğinde;

• 90 – 100 cm  gövde yüksekliği : Yüksek gövde
• 60 – 90 cm  gövde yüksekliği : Yarı yüksek gövde
• 20 – 40 cm  gövde yüksekliği : Diz boyu gövde olarak adlandırılır.

Diz boyu gövde isteniyorsa,  aşı yöntemine başvurulmadan da şekil vermek mümkündür. Bunun için başlangıçta 1 yaşında, köklü bir fidan seçilir. Dikilen fidanın ilk sürgünlerinden en kuvvetli gelişeni bırakılır, diğerleri dipten kesilip çıkarılır. Bırakılan bu ana sürgün, istenilen gövde yüksekliğine gelince kesilir. Keserken, tacı oluşturmak üzere üstten 4 – 5 adet tomurcuk bırakılır, diğerleri körlenir ve gövde bir hereğe bağlanır.

Yan dallar budanırken, taç bölgesine yeterli hava ve ışık girecek şekilde budama yapılmalıdır. Sıkıca birbirine giren yan dallar kesilip çıkarılmalıdır. Kısa ve zayıf dalcıklar,  2 – 3 tomurcuk bırakılarak budanmalıdır. Fazla eğilen dallar yukarı kaldırılmalıdır. Amaca uygun olarak oluşturulan bir taç, bol ve kaliteli ürünün teminatıdır.

 

Bektaşi Üzümü Hasadı

Bektaşi üzümünde hasat zamanı,  yetiştiricilik amacına göre değişiklik gösterir.

• Konserve sanayii için, ham olum evresinde : Mayıs sonu / Haziran başı
• Marmelat yapımı için, sert olum evresinde : Haziran sonu
• Taze tüketim için, tam olum evresinde : Temmuz ayı ve sonrası

Hasadı yapılan bektaşi üzümleri 1. ve 2. sınıf olarak ayrılırlar. 1. sınıf meyveler aynı olgunlukta ve kusursuz olmalıdır. Bu sınıfta fazla olgun meyvelere izin verilmez ancak biraz erken hasat edilen meyveler  bulunabilir.  2. sınıf meyveler, az kusurlu ve biraz olgunlaşmış olabilir. Bütün meyvelerin aynı olgunlukta olması gerekmez.

 

 

Ambalajlama ve Depolama

Hasadı yapılan bektaşi üzümleri, farklı tipteki kasa, sepet ya da kovalara doldurulur. Perakende satış için ise genellikle 0.5 kg’ lık paketlerde ambalajlama yapılır.

Bektaşi üzümleri 0 °C veya -1 °C sıcaklıklarda ve % 90 bağıl nem içeren ortamlarda 5 – 6 haftalık bir süre boyunca saklanabilir.

Bektaşi Üzümü Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele

Yabancı ot mücadelesi için sıra üzerleri ilkbaharda çapalanır. Sıra aralarında ilkbaharda toprak işleme yapılır.  Yaz aylarında da toprak sık sık kabartılmalı,  sonbaharda derin bir sürüm daha yapılmalıdır. Herbisit (yabancı ot ilacı) kullanımı tavsiye edilmez. Gerekli görülmesi halinde de çok dikkatli kullanılmalıdır.

Yetiştiricilikte en sık karşılaşılan hastalık, fungal bir hastalık olan Külleme‘dir. Yaprakkesen olarak adlandırılan bir Lepidoptera larvası da bazen ekonomik zarara neden olmaktadır. Bunların dışında en büyük zararı kuşlar yapar. Bazı kuş türleri genç meyveleri, bazıları da ergin meyveleri yiyerek zarara neden olurlar.

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

 

Bektaşi Üzümünün  Başlıca Kullanım Alanları

• Meyveleri taze ve kurutulmuş olarak tüketilir.
• Reçel, marmelat ve jöle yapımında kullanılır.
• Pasta süslemesinde kullanılır.
• Meyvelerinden şarap ve likör yapılır.
• Şekerle kaynatılarak şerbeti yapılır.
• Çekirdeğinden çıkarılan yağı, saç bakımında kullanılır.

Bektaşi Üzümünün  Faydaları

• Vitamin A, Vitamin B, Vitamin C ve Vitamin E içerir.
• Fosfor, potasyum, manganez, demir ve bakır içeriği zengindir.
• Yüksek tansiyonu dengeler.
• Kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucudur.
• Kandaki toksinlerin atılmasını sağlar, hemoglobin üretimini artırır.
• Safra kesesini temizler.
• Müshil etkisi sayesinde bağırsak aktivitesini artırır.
• İdrar söktürücüdür.
• Meyve ve yapraklarından yapılan çayı, adet düzensizliğini giderir.
• Romatizmal ağrıları giderir.

 

Bektaşi Üzümü Çayı Nasıl Yapılır?

Tercihen porselen ya da cam bir demliğe 1 çorba kaşığı kadar  kuru bektaşi üzümü yaprağı konur.  Üstüne bir su bardağı kadar kaynar su dökülerek demliğin kapağı kapatılır. Demlemede metal demlik kullanılmamalıdır. Demlik temiz bir havluya sarılarak  20 dakika kadar bekletilir. Sonrasında yapraklar süzülerek içilir.  İsteğe göre, tatlandırmak için bir çay kaşığı kadar bal eklenebilir. Sade tüketilmesi tavsiye edilir. Hazırlanan çay, yemeklerden yarım saat sonra, günde 1 fincan içilmelidir.

UYARI Bitkiye alerjisi olanların, hamilelerin ve küçük çocukların bu çayı tüketmesi tavsiye edilmez. Yüksek derecede idrar söktürücü özelliğinden dolayı dikkatli tüketilmesi gerekir.

 

 

Bektaşi Üzümü Besin Değerleri (100 g İçin)

İçerik	Miktarı	Günlük Değer %
Kalori	44 kcal	% 2.2
Karbonhidrat	8.5 g	% 2.8
Lif	2.9 g	% 11.6
Protein	0.8 g	% 1.6
Yağ	5.85 g	% 9
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	35.0 IU	% 0.7
Vitamin C	35 mg	% 58.3
Potasyum	200 mg	% 5.7
Kalsiyum	30 mg	% 3.0
Demir	0.6 mg	% 3.5