Domates, Patlıcangiller ( Solanaceae ) familyasından, anavatanı Güney Ve Orta Amerika olan, meyve kısmı yenen yazlık bir sebzedir. Sebzeler içinde tüketim oranı çok yüksek olan domates, içerdiği çeşitli vitamin ve mineraller sayesinde insan sağlığı için oldukça faydalı bir gıda maddesidir. Domates taze tüketimin yanı sıra, işlenmiş olarak ketçap, salça, konserve ve dondurulmuş olarak da kullanılmaktadır. Tüketim amaçlarına göre sofralık ve sanayi olarak iki çeşidi vardır. Türkiye, domates üretimi bakımından dünyada 4. sırada yer almaktadır.
Bilimsel İsmi : Solanum lycopersicum
Domates sıcak ve ılıman iklimi seven bir sebzedir. Yetiştirme döneminin herhangi bir anında sıcaklık sıfırın altına düşerse bitki tamamen ölür. Bu nedenle fidelerin tarlaya dikilmesi için ilkbahar geç donlarının bitmesini beklemek gerekir. Domateslerde genelde gece ve gündüz sıcakları arasında 6 – 8 °C’lik bir fark olması istenir. Bitkinin iyi gelişebilmesi için optimum sıcaklıklar, gündüzleri 19 – 26 °C, geceleri ise 14 – 18 °C’dir. Döllenme olayının gerçekleşebilmesi için sıcaklık çok önemlidir. Domates çiçeğinin tozları 10 °C ve üzeri sıcaklıklarda çimlenerek dölleme yapabilmektedir. Sıcaklık 15 °C’nin altına düştüğünde meyve bağlama yüzdesi doğru orantılı olarak azalır. Tohumların çimlenebilmesi için minimum sıcaklık 10 °C, optimum sıcaklık 20 – 29 °C ve maksimum 36 °C’dir.
Domates çok fazla seçici bir bitki olmamakla beraber, organik madde oranı yüksek, kumlu ve kumlu tınlı topraklarda çok iyi gelişim gösterir. Sanayi domatesi yetiştiriciliğinde de tınlı, killi tınlı ve milli tınlı topraklar tercih edilmektedir. Domates bitkisi, biber ve patlıcan ile aynı familyada yer almaktadır. Bu nedenle aynı alana art arda yapılan dikimlerde hastalık ve zararlıların artması ve toprağın içerdiği besin elementi içeriği azaldığından dolayı münavebe yaparken farklı familyadan bitki türleri tercih edilmelidir. Münavebede baklagil bitkileri kullanarak toprağa yeşil gübre sağlanabilir. Bu sayede toprağın içerdiği organik madde oranının ve besin elementi içeriğinin artması sağlanır.
Yetiştirilecek tarlaya sonbaharda derin sürüm, ilkbaharda ise yüzlek sürüm uygulanmalıdır. Toprak diskaro ve rotavatör ile işlenerek dikime uygun hale getirilir. Derin sürüm öncesi dekar başına 3-4 ton yanmış ahır gübresi atılır. Gübreleme öncesi toprak analizi yaptırılarak, alınan sonuca göre gübreleme yapılması gerekmektedir. İlkbaharda sürümden önce pulluk altına fosforlu gübre uygulanmalıdır. Potasyumlu gübrenin 2/3’ü ile azotlu gübrenin 1/3’ü dikim esnasında toprağa verilmelidir. Potasyumlu gübrenin kalanı ve azotlu gübrenin 1/3’ü meyve tutumunda, azotlu gübrenin kalan diğer kısmı ise ilk hasattan sonra toprağa uygulanmalıdır.
Domates bitkisi genelde sıcak yataklarda fide haline gelene kadar yetiştirilip sonradan toprağa dikilse de, sanayi domatesi yetiştiriciliğinde doğrudan toprağa tohum ekimi uygulanabilir. Ancak doğrudan tohum ekimi uygulanmadan önce toprağın sıcaklığının minimum 14 °C ve tohum yatağının iyi hazırlanmasına dikkat edilmelidir. Fide uzunluğu 15 – 20 cm’ye ve kurşun kalem kalınlığına ulaştığında dikim için uygun büyüklüğe gelmiş olur. Bu büyüklüğe ulaşması uygun şartlarda 6 hafta sürmektedir. Geniş alanlarda fide dikiminde makinelerden yararlanılabilir. Makine ile dikim yapılması için toprağın hazırlık durumu çok önemlidir. Sırık domates çeşidinde, sıra arası mesafe 60 cm, sıra üzeri mesafe ise 40 cm olmalıdır. Bodur domates çeşitlerinde ise sıra arası mesafe 120 cm, sıra üzeri mesafe ise 50 cm olmalıdır.
Kökünde toprak bulundurmaya, kökü açıkta bulunan fideler plantuvar ile, saksı, siyah naylon veya viyol içerisinden alınmış kökünde toprak bulunan fideler ise çapa yardımı ile toprağa dikilir. Toprağa dikilen fidelere, dikimin hemen ardından bol bol can suyu verilmelidir.
Dikimden ortalama 10 – 20 gün sonrasında ilk çapalama yapılır. Bu çapalama ile fidelerin kök boğazı toprakla kapatılır. İkinci çapalama ise birinci çapalamadan 2 – 3 hafta sonra yapılır. İlk meyveler görülene kadar sulamadan kaçınmamız gerekir. Sulama yaparken toprak ve iklim özellikleri dikkate alınmalı ve toprağın uygun bir nemde kalması sağlanmalıdır. Domates bitkisi için en uygun sulama şekli damla sulamadır. Eğer karık arası sulama yapılacaksa bu işlem düzgün bir şekilde yapılmalı ve fazla sulamadan kaçınılmalıdır.
Ürün kalitesi açısından sırık domates çeşidinde budama büyük önem taşır. Budama, tarlada yetiştirilen sırık domates çeşitlerinde koltuk alma şeklinde uygulanmalıdır. Koltuk alma, bitkinin gövdesi ile ana yaprakların birleştiği kısımdan yeni çıkan sürgünlerin kopartılmasıdır. Bu işlem her 15 günde bir tekrarlanır. Sırık domatesin boyu yaklaşık 30 ila 35 cm’ye ulaştığında, bitkinin 10 cm kadar ilerisine bir kazık dikilerek fidenin kırılmaması, destek alması sağlanır. Kazıklar en alt kısımdan itibaren rafya veya bir iple yan yatmış 8 şeklinde bağlanır. Bu bağlama işlemi bitki boy kazandıkça her 30 – 35 cm’de bir tekrarlanır.
DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş, Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,
Tarlada yetiştirilen domateslerde tohumdan hasat anına kadar ortalama 80 – 100 günlük bir süre vardır. Eğer tarlaya tohum olarak değil fide olarak ekim yapılmışsa hasada kadar ortalama 60 ile 80 günlük bir süre vardır. Domates hasadı, bitkinin erkenciliğine, yetiştirme koşullarına ve gönderilecek pazarın uzaklığına göre farklı zamanlarda yapılmaktadır. Eğer hasadın gönderileceği pazar yakın ise tam olum, gönderilecek pazar uzak ise pembe veya yeşil olum dönemlerinde hasat yapılır. Sofralık çeşitler yetiştiriliyorsa ve hasat el ile yapılacaksa meyveler dikkatsiz bir şekilde koparılmamalıdır. Dikkatsiz bir şekilde koparılan domateslerin etli kısmından bir bölümü koparılan sapta yani bitkinin üzerinde kalır. Bu durum hasat edilen domatesin hızlı bir şekilde çürümesine ve pazar değerinin azalmasına neden olur. Yetiştirme alanının büyüklüğüne göre makineli hasat da tercih edilebilir.
Besin Değeri |
İçeriği |
Günlük Değer % |
Kalori |
17 kcal |
% 0.8 |
Karbonhidrat |
2.6 g |
% 0.9 |
Lif |
0.9 g |
% 3.8 |
Protein |
0.9 g |
% 1.9 |
Yağ |
0.2 g |
% 0.3 |
Kolesterol |
0.0 mg |
% 0.0 |
Vitamin A |
84 IU |
% 1.7 |
Vitamin C |
24.5 mg |
% 40.9 |
Potasyum |
242 mg |
% 6.9 |
Kalsiyum |
14 mg |
% 1.4 |
Demir |
0.5 mg |
% 2.8 |