Portakal, anavatanı Çin olan, Dünya’da elmadan sonra en çok tüketilen,  turunçgiller familyasından etli, sulu ve lezzetli bir meyvedir.  Çin’den sonra başta İspanya olmak üzere bütün Akdeniz ülkelerine, Güney Afrika’ya ve
Güney Amerika’ya yayılmıştır.  En sevilen kış meyvesidir, ülkemizde Akdeniz ve Ege bölgeleri ile Karadeniz Bölgesi’nin Rize sahil şeridinde yetiştirilmektedir. Ülkemizde yetişen turunçgillerin yarısını portakal oluşturmaktadır.

 

Bilimsel İsmi : Citrus sinensis

 

 

Yaygın Portakal Çeşitleri

Washington Navel

• Akdeniz Bölgesi’ndeki en eski göbekli portakaldır.
• Verimlidir, periyodisite göstermez.
• Depolama ve taşımaya elverişli bir çeşittir.
• Genellikle çekirdeksiz olur.

 

 

Navelina

• En erkenci göbekli portakal çeşididir.
• Çekirdeksizdir.
• Erken meyveye yatar.

 

 

Navelate

• Çekirdeksizdir.
• Meyve kabuğu ince olmasına rağmen zor soyulur.
• Meyve kalitesi iyi ve meyve suyu lezzetlidir.
• Ağaç üzerinde, kalitesi bozulmadan 4 ay kalabilir.

 

 

Lane Late

• Ağaç üzerinde, kalitesini kaybetmeden uzun zaman kalır.
• Meyvesi tatlıdır.
• Göbekli çeşitler içerisinde hasadı en geniş zamana yayılan çeşittir.
• Çekirdeksizdir.

 

 

Yafa

• Standart, sofralık bir çeşittir.
• Kabuğu pürüzlüdür.
• Meyveler hafif ovaldir.
• Verimli bir çeşit olmasına rağmen periyodisiteye eğilimi vardır.

 

Valencia

• Hafif pürüzlü bir kabuğa sahiptir.
• Depolama ve taşımaya elverişli bir çeşittir.
• Az çekirdekli bir çeşittir.
• Aroması zengindir.

 

 

Moro

• İtalya menşeli bir kan portakalıdır.
• Kendine has kokusu vardır, lezzetlidir.
• Renkli portakalların içerisinde en erkenci çeşittir.
• Olgunlaştıktan sonra ağaçta kalmaz.

 

 

 

Taracco

• İtalya menşeli bir kan portakalıdır.
• Aroması güçlüdür.
• Çekirdeksizdir.
• Depolamaya elverişlidir.

 

 

Alanya Dilimli Portakal (Yerli çeşit)

• Alanya bölgesi dışında yetişmez.
• Kabuğunda, saptan stile doğru oluklar vardır.
• Verimli olmasına rağmen kesin periyodisite gösteren bir çeşittir.
• Kirece en dayanıklı portakal çeşididir.

 

 

Şeker Portakal (Yerli Çeşit)

• Asitsiz bir çeşittir.
• Meyveleri küçük – orta büyüklüktedir.
• Lezzetli bir çeşittir.
• İç pazarda tüketilir.

 

Sanguinelli

• İspanya menşeli bir kan portakalı çeşididir.
• Çekirdeksiz sayılır.
• Olgunlaşınca ağaçta uzun süre beklemez.

 

 

Fukumoto

• Japonya’da geliştirilmiştir.
• Erkencidir
• Et rengi parlaktır.

 

 

Cara Cara

• Venezuela’da geliştirilen bir çeşittir.
• Washington Navel çeşidine benzer.
• Ancak meyve eti koyu renklidir.

 

 

 

İklim İsteği

Düşük sıcaklıklar ve don olayları , yetiştiriciliği sınırlayan başlıca iklim olaylarıdır. Düşük hava sıcaklıklarına dayanıklık, türlere göre farklılık gösterir. Portakallar -2°C ‘nin altındaki sıcaklıklarda zarar görürler. Zarar şiddeti, yaşanan don olayının süresine bağlı olarak değişir. Sıcaklığın -9 °C’nin altına düşmesi halinde ağaçlar ölür. Gelişme için en yüksek sıcaklık 45 °C’dir.

Rüzgar, bütün turunçgiller için 2. önemli iklim faktörüdür. Şiddetli rüzgâr, ağaçların kırılmasına, meyve dökümüne ve dalların birbirine sürtünerek yaralanmalara neden olur.

Toprak İsteği

Bahçe tesisi için düşünülen yerde toprak derinliği minimum 1.5 – 2 m olmalıdır. Toprağın havalanabilir yapıda olması şarttır.  Çünkü bitkinin kökleri hem yüksek miktarda oksijen ister hem de havasızlığa çok duyarlıdır. Bu nedenle toprak, havalanabilir ve süzek yapıda olmalıdır. Portakallarda etkili kök derinliği  30 – 90 cm aralığıdır. Havalanma imkanı azaldıkça, kökler toprak yüzeye doğru çıkarlar. Kökler, anaç ve toprak yapısına bağlı olarak yatay  7,5 metreye kadar yayılabilir.

Yetiştiricilik için ideal topraklar,  hafif  yapıda, drenajı iyi, havalanabilen, kumlu, kumlu – tınlı, tınlı, killi – tınlı  yapıdaki topraklardır. Taban suyu yüksek arazileri hiç sevmez. İyi bir drenaj yapılmalıdır. Fazla kireçli ve ağır bünyeli topraklar da portakallar için uygun değildir. Taban suyu seviyesi 1,5 – 2 m’nin altında olmalıdır. Toprağın pH derecesi 5,5 – 6 olmalıdır.  Dikimden önce 120 cm’ye kadar toprak numunesi alınarak analiz yapılmalıdır.

Arazinin eğimi  % 3 ve daha fazlaysa teraslama yapmak gerekir. Toprağın kireç içeriğine dikkat edilmelidir. Alkali topraklar fosfor ve demir gibi elementlerin emilimini zorlaştırır. Bahçe toprağının tuzluluk oranı da % 0.3’ü geçmemelidir.

 

Portakal Yetiştiriciliği

Tohum Seçimi ve Ekimi

Fidanların üretileceği tohumların, hastalıktan ari ağaçlardan alınması gerekir.  Bu ağaçlardan seçilen meyveler, ağaç üzerinden koparılmalıdır. Yere düşen meyvelerden tohum alınmamalıdır.

Fidan üretiminde kullanılacak tohumlar, sehpa veya plastik  kasalara ekilebilir. Kasaları ve sehpalar, yeterince sulama yapılabilmek için, üst tarafta 2 – 3 cm kadar boşluk olacak biçimde toprakla doldurulur. Ekimde sıra üzeri mesafe 2,5 cm, sıra arası mesafe de 4 cm olmalıdır. İdeal ekim derinliği 1 cm’dir. Daha sonra tohumların üstü 1 cm harçla kapatılır. Harç hafifçe bastırılır ve  haftada 1 kez sulanır.

 

Çöğürlerin Şaşırtılması ve Bakımı

Tohum yastığına ekilen tohumlardan çıkan çöğürler 10 – 15 cm boylanınca, içinde harç bulunan polietilen torbalara şaşırtılmalıdır. Anormal gelişim gösteren çöğürler kullanılmamalıdır. Seçilen çöğürlerin kök tuvalet budamaları yapılır. Sonra 4,5 – 5,5 litrelik torbalara şaşırtılır. Şaşırtma işleminden sonra hemen sulama yapılmalıdır.

Çöğürlerin gelişme dönemi boyunca seralardaki nem ve  sıcaklık ve kontrol altında olmalı, sulama düzenli yapılmalıdır. Aksi halde, özellikle yüksek sıcaklıklar,  %50’den düşük nispi nem ve düzensiz sulama çöğürleri strese sokar. Bu bitkilerde tepe büyümesi durarak yan gözlerden sürgün çıkışı artar. Çöğürler 30 – 35 cm boya ulaşınca hereklere bağlanırlar.

 

 

Çöğürlerin Aşılanması

Aşı, iki farklı zamanda yapılır.

• İdeal sonucun alındığı aşılama, Eylül – Ekim dönemi uygulanan, durgun göz aşısıdır.
• İlkbaharda filizlenmenin başladığı dönemde,  Mart sonundan başlayıp Nisan – Mayıs ayları içinde sürgün göz aşısı yapılır.

Aşıya başlamadan,  anaç üzerinde bulunan fazlalıklar alınır. Kullanılacak aşı bıçakları bileylenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Aşıları bağlamada kullanılan aşı bağları, aşıların tutması bakımından oldukça önemlidir.

Çöğürler, 1 m boy ya da 0,5 cm çapa  ulaşınca aşılanabilir. Çöğürler bu büyüklüğe, tohumlar ekildikten 8 – 9 ay sonra ulaşır. Aşılama tekniği olarak çoğunlukla “T” göz aşısı kullanılmaktadır. Aşı yeri yüksekliği 25 – 30 cm olmalıdır. Kullanılan aşı gözleri  hastalıklardan ari olmalıdır. Mesela  Mersin Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü ari aşı gözü üretimi yaparak fidan üreten resmi ve özel kuruluşlara dağıtmaktadır.

Aşı yapılan gözlerin sürmesini ve fidanların gelişmesini hızlandırmak için, aşıdan 15 – 20 gün sonra, aşı yerinin 5 cm üstünden tepe kısmı kesilir. Gözler, aşıdan 15 – 20 gün kadar sonra sürmeye başlar. Bu aralıkta aşı bağları da çözülmelidir. Sürgünlerin boyu 15 cm  olunca, hereklere bağlanır.

Aşı gözünün haricinde, anaçtan çıkan sürgünler düzenli şekilde koparılır. Aşılanan gözden süren sürgünler 60 cm boylanınca tırnak, aşı yerinin hemen üzerinden  kesilerek çıkarılır. Sürgün boyları 80 – 100 cm’ye ulaşınca tepeleri 75 cm’den kesilir. Bu yüksekliğe, taçlandırma yüksekliği adı verilir.

 

 

Portakal Yetiştiriciliğinde Anaç Seçimi

Turunçgiller genellikle anaç üzerine aşılanarak çoğaltılır.  Türkiye’de yetiştirilen tüm çeşitlere uygun anaç, turunçtur.  Uygun bir anaç, aşağıdaki özellikleri taşımalıdır.

• Hastalık ve zararlılara dayanıklı olmalıdır.
• Bölgenin toprak özelliklerine uyum  göstermelidir.
• İklim şartlarına, özellikle de  soğuk havalara dayanmalıdır.
• Anacın meyveleri çok çekirdekli olmalıdır.
• Anaç çeşidin tohumlarında poliembriyoni yüksek oranda olmalıdır.
• Anaç – kalem uyumu iyi olmalıdır.

Anaç olarak kullanılan turuncun avantajları şunlardır;

• Çoğaltılması kolaydır.
• Kireçli topraklara uyum sağlar.
• Kök boğazı çürüklüğüne ve gözenek virüsüne karşı dayanıklıdır.
• Ağır bünyeli topraklarda gelişebilir, kazık kök eğilimlidir.
• Üzerine aşılanan ağaçlar, standart taç meydana getirir.
• Dona dayanıklıdır.

 

 

Portakal Bahçesi Tesisi

Dikkat edilmesi Gereken Hususlar

• Dikilecek çeşide uygun bir toprak yapısı  olmalıdır. Örneğin çeşitlerin kirece karşı toleransları farklı olabilir.
• Arazi çukurda olmamalı, don tehlikesi olmamalıdır.
• Taban suyu seviyesi 1,5 m’den aza olmalıdır.
• Rüzgarlı alanlardan kaçınılmalıdır. Hakim rüzgâr alıyorsa mutlaka rüzgar kıran gereklidir.
• Yüksek oransal nem bulunmalıdır. Bu durumda meyvelerin kalitesi artar ve  usare miktarı yükselir. Yeterli nemin olmadığı  Haziran – Temmuz döneminde küçük meyve dökümleri görülebilir.
• Özellikle kış ve ilkbahar donları görülen yerlerde, bahçeler güneye bakmalıdır.
• Sertifikalı fidan kullanılmalıdır.

 

Dikim

Tesis edilecek bahçe  önce tesviye edilerek, fidan dikilecek yerler belirlenir. Dikim metodu olarak; kare, dikdörtgen veya üçgen dikim tercih edilebilir. Portakalın çeşidine göre tavsiye edilen sıra arası ve sıra üzeri dikim aralığı 7 x 7 ya da 8 x 8 m ‘dir. Fidanlar, önceden açılan 60 x 60 cm çapında ve  40 – 50 cm derinliğindeki çukurlara bir dikim tahtasının yardımı ile dikilir. Dikim çukuruna 8 – 10 kg kadar çiftlik gübresi konulabilir. Dikim sonrası, fidan başı  30 – 40 litre can suyu verilmeli ve fidanlar  tutuncaya kadar, 10 günde bir sulama yapılmalıdır.

Türkiye’de ideal dikim zamanı ilkbahardır. Şubat ortasından Nisan sonuna kadar dikim yapılabilir. Dikimden önce fidanlar budanmalıdır. Fidanların dikiminden sonra, dengeli bir taç oluşumu için 60 cm’den tepe kesimi yapılır. Aşı noktasıyla kesim yeri arasında  5 – 6 cm mesafe olmalıdır. Fidan gövdeleri, güneşten korumak için kireç, tutkallı saman, bez ya da kağıtla ile kapanmalıdır. Fidanlar biraz daha büyüyünce, bunların yerine kireçle badana yapılır.

 

Sulama

Sulamanın ana ilkesi; toprakta bulunan suyun tarla kapasitesinde tutulması ve  fidanların solma noktasına gelmemesidir. Salma sulamadan kaçınılmalı, damla sulama yöntemi tercih edilmelidir. Toprak yapısı ve iklim şartlarına göre değişmekle birlikte sulama esnasında;

• Fidanlara 8 – 12 litre
• Orta büyüklükte ağaçlara 40 – 60 litre
• Yetişkin ağaçlara 100 – 200 litre su verilmelidir.

 

Gübreleme

Gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak ve yaprak analizi yapmak gereklidir. İhtiyaç duyulan bitki besin maddeleri, topraktan veya gerektiğinde yapraktan verilir. Portakal ağacının en çok ihtiyaç duyduğu besin elementleri, azot, fosfor ve potasyumdur. Fosfor ve potasyum, çiftlik gübresiyle birlikte, kış öncesi ağaçların taç iz düşümüne verilir. Gübre, buralarda açılan 15 – 20 cm derinliğinde çukurlara verilir ve üzeri kapatılır. Azotlu gübreler de erken ilkbaharda başlanarak 2 – 3 defada,  sulamayla beraber verilir.  Kireçli topraklarda, sülfat formunda gübreler kullanılmalıdır.

 

 

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

En Sık Görülen Hastalıklar Ve Hastalık Etmenleri

• Uçkurutan / Phoma tracheiphila
• Kahverengi çürüklük ve gövde zamklanması
• Turunçgil dal yanıklığı / Pseudomonas syringae pv.syringae
• Yeşil küf / Penicillium digitatum
• Mavi küf / Penicillium italicum
• Alternaria yanıklığı /Alternaria citri
• Palamutlaşma hastalığı / Spiroplasma citri
• Göçüren / Tristeza Virüsü
• Yaprak kıvırcıklık virüsü / Crinkyl-leaf virus
• Kavlama virus hastalığı / Citrus Psorosis Virus
• Taşlaşma Virus Hastalığı

 

Portakal Yetiştiriciliğinde En Sık Görülen Zararlılar

• Turunçgil unlu biti
• Kırmızı örümcek
• Yaprak biti
• Yıldız koşnili
• Akdeniz meyve sineği
• Tomurcuk akarı
• Harnup güvesi
• Yaprak galeri güvesi
• Kırmızı kabuklu bit
• Limon çiçek güvesi
• Beyazsinek

 

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

 

 

Portakal Hasadı

Hasat Zamanı

Portakalların hasat zamanına karar verirken aşağıdaki kıstaslar esas alınır.

• Meyve suyu (usare) miktarı
• Kabuk rengi
• Asit miktarı
• Suda çözünebilir kuru madde,

Yetiştirilen çeşitlere göre hasat zamanı değişmektedir.

 

• Alanya Dilimli                   Ocak
• Cara Cara                           Kasım-Aralık
• Fukumoto                          Kasım-Aralık
• Lanelate                             Ocak-Nisan
• Mora                                   Aralık Ortası
• Navelate                             Ocak-Nisan
• Navelina                             Ekim Sonu
• Sanguinella                        Ocak
• Şeker Portakal                   Kasım Başı
• Taracco                               Aralık-Ocak
• Valencia                              Nisan
• Washington Navel            Kasım-Aralık
• Yafa                                     Ocak-Şubat

 

Hasat Sırasında Nelere Dikkat Edilir?

1. Hasat dezenfekte edilmiş makaslarla yapılmalı ve meyve sapları uzun bırakılmalıdır.

2. Açık havalarda hasat yapılmalı, ağaçlar hasat sırasında ıslak olmamalıdır.

3. Hasat sırasında ağaçlara zarar verilmemesine dikkat edilmelidir.

4. Önce etek dallarındaki meyveler hasat edilmelidir.

5. Meyvelerin zarar görmemesi adına, toplama kapları düzgün yüzeyli olmalıdır.

6. Bereli ve hastalıklı meyveler ayıklanmalıdır.

7. Taşıma kapları doğrudan toprağa koyulmalıdır.

8. Toplama vasıflı işçiler tarafından yapılmalıdır.

9. Sanayi tipi meyve toplamaya alışkın ekip ve kişilere, sofralık meyveler toplatılmamalıdır.

10. Erken saatlerde, sisli, çiğli, yağmurlu havalarda hasat yapılmamalıdır.

11. Yere düşen meyveler alınmamalıdır.

 

 

Depolama

Turunçgil çeşitleri,  su oranı yüksek meyveler olduklarından, uzun süreli depolamaya uygun değildir. Bu yüzden ekonomik manada stok, çok fazla yapılmamaktadır. Depolama gerektiren hallerde, 4 – 7 °C sıcaklık ve % 85 – 90 nemde, 1 – 4 ay  muhafaza edilebilir. Depolamada, aşağıdaki konulara dikkat etmek gerekir.

• Doğrudan dışarıya açılan kapılar yerine, koridor kullanılması şarttır.
• İzotermik kapılar kullanılmalıdır.
• Portakal kasaları, zemin üzerindeki paletlerin üzerine dizilmelidir.
• Depoda iyi bir havalandırma olmalı, kasaları boşluklu yerleştirilmelidir.

 

 

Portakalın Faydaları ve Kullanım Alanları

• Zengin bir C vitamini kaynağıdır. Grip, nezle ve soğuk algınlığına birebirdir.
• İçeriğindeki antioksidanlar sayesinde , kalp ve damar hastalıklarına karşı koruma sağlar. Kanser oluşumlarını önler.
• Böbrekleri korur, böbrek taşı oluşumunu engeller.
• Kan basıncını dengeler.
• Kışın sevilerek tüketilen meyvelerin başında gelir.
• Meyve suyu ve meyve konsantresi olarak tüketilebilir.
• Kendinden ve kabuklarından reçel yapılır.
• Oldukça beğenilen ve tercih edilen bir likörü vardır.
• Yapısındaki karoten, cildin kurumasını önler ve güzelleştirir.
• Uçucu yağı, kozmetik ve parfüm sanayisinde kullanılır.
• Gıda sanayiinde, aroma olarak çok geniş bir kullanım alanı vardır.

 

 

 

 

Portakal Meyvesinin Besin değeri (100 g İçin)

 

İçerik	Miktarı	Günlük Değer %
Kalori	60 kcal	% 3
Karbonhidrat	14.6 g	% 4.9
Lif	0.1 g	% 0.4
Protein	0.4 g	% 0.8
Yağ	0.2 g	% 0.3
Kolesterol	0.0 mg	% 0.0
Vitamin A	0.0 IU	% 0.0
Vitamin C	46.8 mg	% 78
Potasyum	324 mg	% 9.3
Kalsiyum	17 mg	% 1.7
Demir	0.1 mg	% 0.5