Tütün Yetiştiriciliği ve Kullanım Alanları

Tütün Yetiştiriciliği ve Kullanım Alanları

Tütün, Patlıcangiller (Solanaceae) familyasından, yaprakları pipo, puro ve sigara tütünü olarak kullanılan, tek yıllık bir endüstri ve keyif bitkisidir. Tek ve çok yıllık türleri bulunmasına rağmen ekonomik olarak yetiştirilen tütünler tek yıllık bitkilerdir. Anavatanı Amerika kıtası olan bitki, buradan tüm dünyaya yayılmıştır. Anadolu’ya gelişi 17. Yüzyıldadır. Dünya’da tütün üreten başlıca ülkeler ABD, Brezilya, Hindistan ve Çin’dir. Ülkemizde tütünün ekiliş alanları gittikçe daralmaktadır.

Bilimsel İsmi : Nicotiana tabacum

Sigara imalatında kullanılan tütünler 2 farklı grupta değerlendirilir. Sigaralarda, bu tütünler harmanlanarak kullanılır.

  • Dolguluk Tütünler : Tek başlarına kullanılmazlar ancak sigaranın asıl hacmini bu tip tütünler oluşturur.
  • Kalite Tip Tütünler : Sigara imalatında tek başlarına kullanılabilirler. Yüksek aromalı tütünlerdir.

 

tutun-yetistiriciligi

 

Tütünün İklim İsteği

Dünyanın pek çok  bölgesinde yetiştirilen bitki, iklimsel olarak geniş bir adaptasyona sahiptir. Tohumlarının çimlenmesi için gereken ortalama sıcaklık 13 – 15 °C’dir. Gelişme dönemi boyunca ortalama 25 °C  sıcaklık ister. Tütünler, dona karşı duyarlı bitkilerdir.

Bitki,  80 – 2000 mm aralığında yağış alan yerlerde yetiştirilebilir. Ancak ideal olarak yıllık 500 – 800 mm aralığında yağış alan yerleri tercih eder. Optimum koşullarda havadaki oransal nem % 55 – 60 olmalıdır. Puroluk tütünler ise yüksek nemli,  tropik şartlarda yetişir.

Işığı sever, fazla rüzgardan hoşlanmaz. Çok rüzgar alan yerlerde yetiştiricilik riskli olabilir. Çünkü sert  rüzgarlar, tütünün yapraklarını  parçalayabilir.

 

Toprak İsteği

Türlerine göre toprak isteği birbirinden farklı olan bir bitkidir. Ülkemizde yetiştirilen tütünlerin de içinde yer aldığı şark tipi tütünler; killi – kumlu, humuslu – kireçli, killi – kireçli, orta profilli, hafif asitli ya da veya nötr (pH 5,5 – 6,5) toprakları sever. Yetiştirildiği toprakların azot bakımından fakir, potasyum başta olmak üzere diğer besin maddeleri yönünden ise zengin olması tercih sebebidir.

Diğer tipte tütünler; derin yapılı, azot, potasyum ve diğer besin maddeleri yönünden zengin topraklarda daha iyi gelişim gösterir. Puroluk tütün çeşitleri genellikle ormanların kesilmesiyle açılan  topraklarda yetiştirilir. Dolguluk tütünler kuvvetli topraklar ister. Kalite tip tütünler; derinliği az, hafif, sulanmayan topraklarda yetiştirilir.

 

Tütün Bitkisinin Botanik Özellikleri

Kök

Kazık köklü bir bitkidir, kazık kökün çevresinde de yan kökler yer alır. Yan kökleri kendilerini devamlı yeniler. Bu sebeple  fideliklerden tarlalara şaşırtılan fideler adaptasyon sıkıntısı yaşamaz. Kalite tip tütünlerin kökleri, diğer tiplere nazaran daha yüzlektir. Kökler, kalite tip tütünlerde  30 – 50 cm derinliğe kadar inebilir. Diğer tip tütünlerin kökleri ise daha derinlere inmektedir.

 

Kök yapısı
Kök yapısı

Gövde ve Yapraklar

Tütünün dikine büyüyen bir gövde sistemi vardır. Sap kısmı, kök boğazı – çiçek salkımı arasına denir ve ortalama 50 – 250 cm boyundadır. Bitkinin  gövdesi dik yapılı, silindirik, tüylü ve yapışkandır. Ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin sap boyları ortalama 100 cm kadardır.

Bitkinin ekonomik anlamda en önemli kısmı yapraklarıdır. Yaprakların şekli ve büyüklüğü, tür ve tiplere göre değişiklik göstermektedir. Bazen aynı bitkinin üzerindeki yapraklar bile farklı tipte olabilir.

Yapraklar genellikle sapsızdır fakat bazı türlerde kısa bir sap bulunur. Yapraklar; tüylü, oval, büyük, yapışkan, özel kokulu ve acıdır. Bir bitkide 10 – 60 adet yaprak bulunur. Yaprak sayısı 10 – 23 arası olanlara az yapraklı, 23 – 33 arası olanlara orta yapraklı, 33’ten fazla olanlara ise çok yapraklı bitkiler denir.

Yapraklar olgunlaşma öncesi yeşil renklidir. Hasat (kırım) sonrasında tütünün çeşidine ve bölgeye göre; kırmızı,  sarı ve kahverengi tonları arasında değişir.

Yaprakları için ekilen bir bitki olduğu için, yaprakların kalitesi, tütün kalitesini gösterir. Yaprakta kaliteyi etkileyen özellikler; yaprağın dokusu, su tutma kabiliyeti, yanma özelliği, tadı, kokusu, rengi  ve kimyasal bileşimidir.

 

Gövde ve Yapraklar
Gövde ve yapraklar

Çiçek – Meyve ve Tohum

Çiçek: Tütün bitkisinin çiçekleri, toplu  ya da salkım şeklinde, ana sapın ucunda bulunur. Çiçek yapısı tüp şeklindedir. Çiçeklerin rengi kırmızı, pembe veya beyaz olabilir. Genellikle kırmızı ve pembe renkler hakimdir. Bitki,  Haziran – Ağustos ayları arasında çiçek açar. Kendine döllenen bir bitki türüdür.

Meyve: Meyveler uzun ve oval kapsüller şeklindedir. Bu kapsüllerin içerisinde küçük tohumları bulunur.

Tohum: Tütünün oldukça küçük tohumları vardır. Tohumların bin dane ağırlığı 0,07 – 0,09 gram arasında değişmektedir. 1 g tohumda 12.000 – 13.000 tohum bulunur. Tohumlar böbrek şeklindedir. Tohumların rengi kahverengi ya da siyah tonlarındadır. Bir bitkideki tohum sayısı, kapsül sayısına göre değişir. Bir bitkide 40 – 200 arası kapsül bulunur ve her kapsülden 2500 – 8000 arasında tohum çıkar. Tohumlardaki yağ oranı  yaklaşık % 32 – 42 arasındadır. Bir bitkiden alınan tohum miktarı, 25 – 30 g kadardır. Tütünün tohumları, çimlenme gücünü 30 yıla kadar koruyabilir.

Tütün çiçekleri
Tütün çiçekleri
Meyve ve tohumlar
Meyve ve tohumlar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tütün Yetiştiriciliği

Fide Yastığı

Tütün yetiştiriciliği, tohumların önceden yastıklara ekilmesiyle edilen fidelerle yapılır. Fide olarak dikim yapmanın başlıca sebepleri aşağıda verilmiştir.

  • Çok küçük tohumları olduğundan, doğrudan tarlaya ekimde çimlenme zorluğu yaşanabilir. Bu sebeple fideliklerde çimlendirme  daha kolay bir uygulamadır.
  • Tohumların çimlenmesi için gereken 12 – 14 °C  sıcaklık  fideliklerde daha rahat sağlanır.
  • Tütün, oldukça uzun bir vejetasyona sahip bir bitkidir.  Yaz sıcaklıklarından maksimum yararlanma ve yaprakların sonbahar yağmurlarına yakalanmadan  kuruması için zaman tasarrufu sağlar.
  • Fidelikler bakım daha kolaydır ve işçilik  masrafı daha azdır.

Fideliklerin hazırlanma zamanı,  bölgenin iklim şartlarına göre değişir. Kış ve ilkbahar ayları ılık geçen bölgelerde Şubat ayı, sert ve donlu geçen bölgelerde ise Mart ayı içinde fidelikler hazırlanır.

Fide Yastığının Özellikleri

  • Fidelikte daha önden tütün yetiştiriciliği yapılmamış olmalıdır.
  • Fidelik bol güneş almalı, güneye bakmalı ve hakim rüzgarlardan korunaklı olmalıdır.
  • Fideliğin çevresinde fundalık, bataklık  ve sebze ekili bahçeler  olmamalıdır.
  • Geçirgen bir toprak yapısına sahip olmalıdır.
  • Kullanılacak toprak temiz olmalıdır.
  • Hastalık ve zararlılardan korunmak için, fidelikler her yıl değiştirilmelidir.
  • Fideliğin harcı özenle hazırlanmalıdır. 1 kısım toprak, 1 kısım kum ve 1 kısım yanmış çiftlik gübresi, homojen biçimde karıştırılmalıdır.
  • Fidelikler uzunluğu 10 – 12 m, genişliği 100 – 120 cm ve yüksekliği 15 cm olmalıdır.

 

Tütün fideliği
Fidelik

 

 

 

Tohum Ekimi

Kaliteli fideler elde etmek için mutlaka sertifikalı tohumlar kullanılmalıdır. Tohumlar ekim öncesinde, nemli bir tülbentin içerisinde 4 – 5 gün soba yakınında bekletilir. Tohumlar bu dönemde çimlenmek üzere çatlar. Ekim işlemi şu aşamalardan oluşur :

  • Fide yastıklarının yüzeyleri düzeltilir.
  • Tohumlar, ekim öncesinde suda bekletilir.
  • Tohumlar çok küçük olduğu için, tohum miktarının 30 – 40 katı kadar kum veya külle karıştırılarak ekilir.
  • Plastik veya cam örtülü fide yastıklarına ekim yapılacaksa m²’ye 1 g, açık yastıklara ekim yapılacaksa 2 g tohum kullanılır.
  • Ekim sonrası tohumların üstüne kapak gübresi (yanmış ve elenmiş koyun gübresi) serpilip bastırılır.
  • Ekimden hemen sonra can suyu verilir. Tohumların bir arada toplanmasını önlemek amacıyla ilk günler, ucu  süzgeçli  hortum ya da süzgeçli kovalarla sulama yapılmalıdır.
  • Fideliklerde sıcaklığın 20 – 30°C arasında olmalıdır.
  • Sağlıklı bir gelişim için iyi bir havalandırma yapılmalıdır.
  • Sökümden 7 – 10 önce sulama kesilmelidir.

Fideler, ekimden yaklaşık 45 – 60 gün sonra tarlaya ekilecek hale gelirler. 1 dekarlık alanda yapılacak üretim için 6 – 7 m² fidelik yeterlidir.

Tütün Fideliği
Tohumların bastırılması

 

Tütün Yetiştiriciliğinde Toprak Hazırlığı

Toprak hazırlığı, yetiştirilecek tütünün çeşidine ve yetiştirme amacına göre değişir. Genel anlamda sonbahar ve ilkbaharda toprak işlenerek tarla dikime hazır hale getirilir.

Sonbaharda 20 – 35 cm derinliğinde,  pullukla sürüm yapılır. Yabancı ot varsa tırmık çekilmelidir. Bu sürümden sonra tarla, kış boyu dinlendirilir.

İlkbaharda toprağın tava geldiğinde tekrar işlenir. Bu devrede tarla, kültivatör ya da pullukla 10 cm derinlikte tekrar sürülür. Tırmık ve merdane çekilip  yüzey düzeltilir. Yabancı ot  fazlaysa bu işlem 2 – 3 kez tekrarlanmalıdır.  Dikimden önce tarla tesviye edilir ve dikime hazır hale getirilir.

 

Tütün Fidelerinin Dikilmesi

Normal bir  gelişim ve kaliteli ürün için, tarlaya dikim mümkün mertebe erken yapılmalıdır. Fideliklerde yetiştirilen fideler, uygun iklim ve toprak koşullarında dikilmeye başlanır. Fide dikim zamanı, Ege ve Marmara bölgelerinde Mart sonu – Nisan başı, Karadeniz Bölgesi’nde Mayıs sonu – Haziran başı, diğer bölgeler için Haziran ayıdır.

Dikilecek fideler 10 – 15 cm boyunda ve 4 – 5 yapraklıyken fidelikten sökülmelidir. Fideler, önce gelişmiş fidelerden başlanarak elle sökülür ve  demet haline getirilirler.

Fidelerin dikimi, elle ya da makine ile yapılır. Makineyle dikim için,  özel tasarlanmış fide dikim makineleri kullanılır. Tütün fidesi dikim makineleri genellikle  2 – 6 sıralı olarak imal edilmiştir.

Elle dikimde, önce tarlada sıralar açılır ve sulanır. Sıraların üstünde fide kazıklarıyla (plantuvar)  açılan çukurlara fideler yerleştirilerek ilk yapraklara kadar gömülmelerine dikkat edilir. Dikim sonrasındahemen can suyu verilmelidir.

Türkiye’de yetiştirilen bazı tütün türlerinin dikim mesafeleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tütün Çeşidi Sıra Arası (cm) Sıra Üzeri (cm) Dekardaki Fide Sayısı (1000 ad.)
Ege (İzmir)

40

15 – 20

16 – 20

Basma (Gümüşhacıköy)

40

15

15 – 17

Karadeniz

40

20

12 – 13

Doğu – Güneydoğu

50

20

10

Virginia – Burley

100

80

1,25

Puroluk – Tömbeki

100 80

1,25

Hasankeyf

80

40

3 – 3,25

 

Fide Dikimi ve Sonrasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Dikilecek fideler yeterince pişkin olmalıdır.
  • Fidelerde herhangi bir yaralanma olmamalıdır.
  • Dikilecek fideler üniform (bir boy) olmalıdır.
  • Fide çukurları uygun derinlikte açılmalıdır.
  • Sıra arası ve sıra üzeri mesafeler, dikilecek çeşide uygun olarak hesaplanmalı ve ayarlanmalıdır.
  • Fideler dikildikten sonra iyice bastırılmalıdır.
  • Dikim sonunda mutlaka can suyu verilmelidir.
  • Dikimden 1 – 2 gün sonra tarla gezilmeli, tutmayan fidelerin yerine yenileri dikilmelidir.
  • Hastalık ve zararlıların belirtileri takip edilmeli, gerekirse mücadele yapılmalıdır.
  • Tarlanın ve bitkinin durumuna göre gerekli sulamalar yapılmalıdır.
  • Dikimden yaklaşık 20 gün sonra ilk çapalama, bu çapadan 15 gün sonra da 2. çapalama yapılmalıdır.

 

Tütün Yetiştiriciliğinde Sulama

Kalite tip tütünler genellikle sulanmaz. Bu tütünlere çoğu kez, dikimde verilen can suyu harici sulama yapılmaz. Karadeniz bölgemiz yağışlı geçtiğinden tütün için yeterlidir. Ege bölgemizde ise, kurak yıllarda 1 – 2 sulama yapılabilir.

Puroluk tütün, Tömbeki, Virginia, Hasankeyf tütünleri ve diğer bazı tütün çeşitlerinde  2 – 3 defa sulama yapılmaktadır.

Tütünlerde sulama konusu çok hassastır. Aşırı su, tütünde kaliteyi düşürür ve bazı kök hastalıklarına sebep olur. Bu yüzden toprağın süzek olması istenir.

 

Tütün Yetiştiriciliğinde Gübreleme

Gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak ve bitki analizleri yapılmalı ve analiz sonuçlarına göre bir gübreleme programı hazırlanmalıdır.

Kalite tipi tütünlerde gübreler verimi arttırır ama kaliteyi düşürür. Bu yüzden, verim ve kalitede azalma görülmedikçe gübreleme yapılmamalıdır. Sürekli tütün ekilen alanlarda zamanla besin maddeleri azalır ve verim düşer. Bu tarlalara 4 – 5 yılda bir dekar başına 2 ton çiftlik gübresi verilmelidir. Kimyasal gübre olarak da dekara  3 – 5 kg azot, 3 – 5 kg potasyum ve 3 – 4 kg fosfor verilebilir.

Gelişimi kuvvetli olan puro ve tömbeki tütünlerinde,  2 – 3 yılda bir dekara 2 – 4 ton çiftlik gübresi,  20 – 24 kg azot, 20-24 kg potasyum ve 10 – 12 kg fosfor verilmelidir.

Virginia tütünlerinde daha çok  3 – 10 – 12’lik kompoze gübreler kullanılır. Bu gübreden dekar başına 100 –
150 kg verilir.

 

Tütün

 

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Başlıca Tütün Hastalıkları

  • Külleme
  • Tütün Mozaik Virüsü

Başlıca Tütün Zararlıları

  • Tütün tripsi
  • Tütün gebesi
  • Yaprakbiti
  • Beyazsinek
  • Bozkurt

Tütün Tarlalarında Görülen Yabancı Ot Çeşitleri

  • Kanyaş
  • Darıcan
  • Yabani hardal
  • Domuz pıtrağı
  • Tarla sarmaşığı
  • Canavar otu
  • Küsküt

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

  • Tavsiye edilen zamanda 
  • Tavsiye edilen şekilde 
  • Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Tütün Küllemesi
Tütünde Külleme belirtileri

Tütün Hasadı

Tütünlerin hasat zamanı, çeşide göre farklılık göstermektedir. Genel olarak hasat,  yapraklardaki renk değişimine göre belirlenmektedir. Hasadı yaklaşan bitkilerdeki yapraklar sararmaya başlar. Sararma ilk olarak alt yapraklardan başlar ve üstlere doğru devam eder.

Hasat Kriterleri

  • Yapraklarda uçtan başlayarak kenarlara ilerleyen sararmaların oluşması
  • Yaprakların yüzeyinde sarı renkte olgunluk lekelerinin meydana gelmesi
  • Yaprak uçlarında oluşan sarkma
  • Dip yaprakların tamamen sararması
  • Yaprakların orta damarları kırılınca, tok bir çıt sesinin gelmesi

Tarla kontrolleri yapıldığında bu belirtiler görülünce hasada başlanır. Hasat,  tütün fidelerinin dikiminden ortalama  2 – 2,5 ay sonra başlar. Tütünün hasadına, tütün kırımı da denir. Tütünler erken kırılırsa, kurumaları uzun sürer ve yaprakların renginde koyulaşmalar meydana gelir. Eğer kırımda geç kalınırsa, yaprak uçlarında kurumalar oluşur. Buna tarla yanığı adı verilir.

Tütünler bir kerede hasat edilmez. Aynı dönemde olgunlaşan yapraklara “el” adı verilir. Yapraklar 2 – 4 gün aralıklarla, el el hasat edilir.  Her defada, bir bitki üzerinde birbirine benzeyen 3 – 4 yaprak aynı zamanda kırılır. Kırım, alttaki yapraklardan üste doğru yapılır. Eller, birbirlerinden farklı olduğundan, ayrı ayrı dizilerek kurutulur.

 

Tütün Hasadında Nelere Dikkat Edilmelidir?

  • Kırım işlemi, tekniğine uygun yapılmalıdır.
  • Kırım sırasında sıralamaya dikkat edilmelidir. Eller kendi aralarında sınıflandırılıp dizilmeli ve kurutulmalıdır.
  • İşe yaramayan dip elleri, bitki üzerinde bırakılmamalıdır.
  • Kırım işlemi saat 03.00 – 10.00 arasında bitirilmelidir.
  • Yağışlı havalarda kırım yapılmamalıdır.
  • Akşam saatlerinde kırımdan kaçınılmalıdır.
  • Hasat edilen yaprakların, yaprak damarlarının üst üste gelmesine dikkat edilmelidir.
  • Yapraklar hasattan sonra dizilecekleri yere taşınmalıdır.
  • Yapraklar yağış ve direk güneş ışığı almayan yerlerde dizilmelidir.

 

 

Hasat Sonrası İşlemler

Dizme

Kırımı yapılan yapraklarda kızışmanın önlenmesi için dizme olarak tabir edilen bir işlem uygulanır. Dizme işlemi, kurutmadan önce uygulanmalıdır. Dizme için özel iğneler kullanılmaktadır. Dizme işlemi aynı zamanda bir ön sınıflandırma işlemidir. Tütünler el el kırıldığından dizme işlemi de el el yapılır.

Soldurma

Ülkemizde yetiştirilen tütünler genelde güneşte kurutulmaktadır. Bazı bölgelerde sıcaklık çok yüksek ve nem oranı düşükse, tütünler kurutulmadan öncesi 3 – 4 gün soldurulur. Soldurma

  • Baskıda
  • Kapalı yerlerde
  • Kurutma yerinde olmak üzere üç farklı rerde yapılabilir.

Kurutma

Kurutma işlemi,  tüketiciler tarafından istenen özelliklerin kazandırılması adına,  yaprakların belli ısı, nem ve hava koşulları altında yapılır. Kurutma işlemleri bölgeye, tütün çeşidine, üreticilerin  ekonomik şartlarına ve kullanma amacına göre farklılık gösterir. En sık kullanılan kurutma şekilleri şunlardır :

  • Güneşte kurutma
  • Izgara usulü kurutma
  • Vagon usulü kurutma
  • Salaş usulü kurutma
  • Sabit iskele usulü kurutma
  • Ayna usulü kurutma
  • Duvarlara asarak kurutma
  • Gölgede kurutma
  • Sun’i kurutma
  • Ateşte kurutma
  • Dumanla kurutma

tutun kurutma

 

Tavlama

Kurutulan tütünlerin işlenebilmesi için ortalama % 18 – 20 oranında nem içermeleri gerekir. Bunu sağlamak için yapılan işleme tavlama denir. Tavlama 2 şekilde yapılır :

  • Doğal tavlama: Karadeniz ve Marmara bölgelerimizde yapılır. Bu yöntemde tütünler, genellikle 2 m derinliğindeki toprak kuyularda, 1 – 2 gün bekletilir.
  • Suni tavlama: Bu yöntemde, tütün yapraklarına su buharı uygulanır.

Tütün Denkleme

Tütünlerin satış öncesinde,  seçim ve tasnif sonrası, demetler  ya da diziler halinde işlenerek denklenmesi gerekir. Kanunen, üreticiler ürünlerini denkledikten sonra satabilir. Denkleme işlemi 2 şekilde yapılır :

  • Dizi şekli denkleme : Dizi yapılmadan, tütünler kurutma sırasında teker teker dizi ipinden çekilerek ayıklanır. Sonra dizi dengi ve kalıp dengi olmak üzere 2 farklı denkleme yöntemi uygulanır.
  • Demet şekli denkleme : Yapraklar önce ipli dizilerden sıyrılır, tasnif edilerek demet (pastal) haline getirilir.

Tütün tavlama

 

Tütün Bitkisinin Kullanım Alanları

  • Yaprakları; puro ve sigara yapımında keyif bitkisi olarak kullanılır.
  • Sap ve tohumları selüloz üretiminde kullanılmaktadır.
  • Tütünden elde edilen nikotin sülfat, bazı zirai ilaçların bileşimine girer.
  • Ortalama % 35 – 45 yağ içeren tohumlarından yağ elde edilir.
  • Yine tohumları, pektin üretiminde kullanılmaktadır.
  • Zehirli maddeler içermeyen yağı, sabun ve boya sanayisinde değerlendirilir.
  • Uçucu yağı, kolonya ve parfüm imalatında kullanılır.
  • Küllerinden potasyum karbonat elde edilir.

 

 

Sosyal Medyada Paylaşın:

BİRDE BUNLARA BAKIN

Düşüncelerinizi bizimle paylaşırmısınız ?

Maltepe Escort alanya Escort atasehir Escort istanbul escort manavgat Escort