Rezene, Umbelliferae (Maydanozgiller) familyasına ait, kıymetli bir uçucu yağ, ilaç ve baharat bitkisidir. Batı Asya ve Akdeniz kökenli olan bitki, farklı yollarla dünyanın bir çok bölgesine yayılmış durumdadır. En çok Avrupa ülkelerinde yetiştirilen rezenenin diğer yetiştiricileri, Hindistan, Türkiye, Mısır, Arjantin, Çin, Pakistan ve Endonezya’dır. Amerika Birleşik Devletleri, rezene ihtiyacının büyük kısmını Türkiye, Hindistan ve Mısır’dan karşılamaktadır. Ülkemizde en çok Burdur ilinde yetiştirilmektedir.

Bilimsel İsmi : Foeniculum vulgare

Rezenenin kültürü yapılan,

• Acı rezene (Foeniculum vulgare var. vulgare) ve
• Tatlı rezene (Foeniculum vulgare var. dulce) olmak üzere 2 farklı varyetesi bulunmaktadır.

Rezene Etken Maddeleri

Rezenenin ekonomik anlamda kullanılan kısmı, meyveleridir (Fructus Foeniculi)

Su buharı distilasyonu yöntemi ile damıtılan acı rezene meyvelerinden % 3 – 6, tatlı rezene meyvelerinden ise % 2 – 4 oranında uçucu yağ edilmektedir. Rezenenin uçucu yağında 30 kadar etken madde bulunsa da en önemli etken maddeler şunlardır :

• trans-anetol
• d-fenkon
• estragol
• terpinen
• pinen

Bu etken maddelerin arasında kaliteyi belirleyen maddeler trans-anetol ve d-fenkondur.  Uçucu yağdaki trans-anetol oranı % 30 – 60, d-fenkon oranı da % 1 – 20 aralığında değişmektedir. Acı rezenenin uçucu yağında d-fenkon ve pinen daha baskınken, tatlı rezenede daha çok trans-anetol, limonen ve estragol bulunur. Yüksek miktardaki trans-anetol oranı sebebiyle tatlı rezenenin uçucu yağının daha yüksek kalitede olduğu kabul edilmektedir.

Avrupa farmakopesine göre rezenenin meyveleri minimum % 4 uçucu yağ ihtiva etmelidir. Bu yağda trans-anetolün oranı % 60 ve üzerinde olmalıdır. Ayrıca yağda en az % 15 d-fenkon ve en fazla % 5 estragol bulunmalıdır. Ülkemizde yetişen rezenelerin uçucu yağlarında trans-anetol oranı oldukça yüksektir.

Kullanım Alanları

• Karminatif etkiye sahiptir. (Barsak gazlarını giderici)
• Diüretiktir. (İdrar yapıcı)
• Laksatif etkisi vardır. (Barsak yumuşatıcı – kabızlık önleyici)
• Sakinleştiricidir. (Sedatif etki)
• Stimulanttır. (Uyarıcı)
• Antiseptik olarak kullanılabilir.
• Solunum sistemi hastalıklarının tedavisine yardımcı olur.
• Bol miktarda A ve C vitamini içerir.
• İştah açıcıdır, kilo almak isteyenlere yardımcı olur.
• Rezenenin meyvelerinden yapılan çay, emziren annelerin laktasyon süresini uzatmaktadır.
• Bebeklerdeki gaz sancılarını giderir.
• Kendine has aromasıyla, bazı yemeklerde baharat olarak kullanılır.
• Kaynatılıp soğutulan suyu, cilt bakımında akne ve sivilce giderici olarak kullanılır.

Rezene Çayı Nasıl Yapılır, Ne Zaman İçilir?

Bir bardak kaynamış suyun içerisine 1 tatlı kaşığı kadar ilave edilir ve 10 dakika demlenmeye bırakılır. Bu sürenin sonunda süzülerek içilir.

Kilo almak isteyenler için ideal bir herbal çaydır. İştah açıcı özelliği vardır. Bu nedenle yemeklerden 1 saat kadar önce içilmesi tavsiye edilir.

Hazımsızlık ve gaz problemi olan kişiler tarafından, yemeklerden 1 saat sonra tüketmesi halinde şikayetler düzelir.

Bebeklerini emziren anneler, sütlerinin artması için günde 4 – 5 fincan içebilir. Bu çay, bebeklerin gaz sancılarını da giderici özelliğe sahiptir.

Bitkisel Özellikleri

Acı rezene, 2 ya da çok yıllık, 1 – 1.5 m boylanan, otsu yapıda bir bitkidir. Gövdesi silindirik, yaprakları çok parçalı, küçük ve sarı çiçeklere sahip bir bitkidir. Tatlı rezene de acı rezeneye benzer ancak boyu daha kısadır ve tek ya da 2 yıllıktır.

Yaprakları iplik şekkinde olup, rengi koyu yeşil – mavimsi yeşil arasında değişir. Rezenenin alt tarafında bulunan yapraklar saplı, üst kısımdaki yapraklar ise gövdeye oturmuş şekilde bulunur.

Rezenenin çiçekleri şemsiye şeklinde, bileşik olarak bir arada bulunurlar. Her bitkide onlarca şemsiye vardır ve her bir şemsiye, yüzlerce küçük sarı çiçeğin birleşmesinden oluşur.

Bitkinin meyveleri ortalama 0.3 mm eninde ve 0.75 cm uzunluğundadır. Yeşilimsi gri renkte olurlar.

Rezene Yetiştiriciliği

İklim ve Toprak İsteği

Genellikle ılıman ve sıcak iklim kuşağında bulunan bölgelerde yayılış göstermektedir. Kireç içeriği zengin, kumlu – tınlı ve humuslu toprakları tercih eder.

Ekim ve Dikim

Bitkinin en önemli üretim materyalleri, “pençe” ismi verilen vejetatif sürgünleri ve tohumlarıdır. Pratikte en fazla tercih edilen yöntem ise tohum ekimiyle yapılan üretimdir. Sonbahar ya da erken ilkbahar aylarında ekim tavsiye edilir. Rezenenin tohumlarının 1000 dane ağırlığı 3.8 – 8.7 g arasında değişir. Tohumluk olarak kullanılacak tohumların çimlenme gücü en az % 70, safiyeti de en az % 95 olmalıdır. Ekim işlemi, mibzer yardımıyla, dekar başına 1.5 kg tohum düşecek şekilde yapılır. Sıra arası mesafe 60 cm ve ekim derinliği 2 – 3 cm olmalıdır.

Sulama ve Gübreleme

Maydanozgiller familyasından diğer bitkilere oranla daha fazla su ister. Bilhassa çiçeklenme döneminin başında ve meyve bağlama dönemlerinde bir kaç kez sulama yapılması, meyve verimini yükseltir. Fakat fazla sulamadan kaçınılmalıdır, aksi halde bitki fazlaca boylanır ve meyveleri geç olgunlaşır.

Düzenli olarak toprak analizi yaptırılmalı, gübreleme işlemi mutlaka analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır. Normal şartlarda dekar başına 4 kg azot ve 6 kg fosfor verilmesi uygundur.

Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Rezenenin en önemli zararlısı ülkemizde “Yonca Burun Böceği” veya “Sazlık böceği” olarak da bilinen ” Othiorrhynchus ligustici ‘dir. Yetiştiricilikte dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da yabancı ot mücadelesidir. Hastalık ve zararlılarla mücadelede, Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan ruhsatlı,  tavsiye edilen ilaç ve diğer bitki koruma ürünleri, tüm detayları  bku.tarim.gov.tr sitesinden incelenerek kullanılabilir.

Rezene Hasadı ve Harman

Rezene de, tıpkı diğer Umbelliferae (Maydanozgiller) familyasına ait bitkiler gibi, olgunlaşma yönünde son derece heterojen bir bitkidir. Bitkinin uçucu yağ oranı ve bileşenleri, gelişim süresince bitkinin kısımlarına göre farklılık gösterir. Tatlı rezenenin meyvelerindeki en yüksek uçucu yağ oranı, yaklaşık % 5 ile  “yeşil olum” dönemindedir. Yapraklarında ise en yüksek oran % 0.6  ile çiçeklenme dönemine tekabül eder.

Meyveler, yeni yeni kahverengileşmeye başladıkları zaman, elle sökmek ya da biçmek suretiyle hasat edilirler. Bu dönem genellikle Ağustos ayına denk gelir. Rezeneler bir kaç hafta boyunca kurutulur ve biçerdöver ağzıyla harman edilir. Bir dekar alandan yaklaşık 150 kg meyve elde edilir.

Damıtma ve Ekstraksiyon

Bitkinin meyveleri, hem sabit yağ hem de uçucu yağ açısından çok kıymetlidir. Uçucu yağ, meyvelerden su ve buhar distilasyonu yöntemiyle elde edilmektedir. Eğer meyvelere benzen veya n-hekzen benzeri organik solventler (çözücü) eklenerek ekstraksiyona sokulursa sabit yağ elde edilmektedir. Uçucu ve sabit yağ verimini arttırmak için meyveler parçalandıktan sonra damıtılmalıdır.