Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, kenelerle bulaşan, korunmak için “kene mücadelesi stratejisi” uygulanması gereken, viral bir hastalıktır. Hayvanların kanını emmek suretiyle beslenen bir tür dış parazit olan keneler, insanlardan da kan emerler. Dünya üzerinde, farklı ekolojik sistemlerde tanımı  yapılmış yaklaşık 850 kene türü bulunmaktadır. Türkiye’de de yaklaşık 30 farklı kene türü bilinmektedir.

Kenelerin Yaşam Döngüsü

Keneler, yaşamları boyunca sırasıyla yumurta – larva – nimf ve ergin olmak üzere 4 dönem geçirirler. Kene larvalarında 3 çift, erginlerde ise 4 çift bacak bulunur. Yumuşak keneler grubuna dahil olanlar, gelişmelerinin her bir döneminde bir kaç kez kan emerler. Yayılışı daha fazla olan sert keneler ise her gelişme döneminde birer kez kan emip gömlek değiştirerek, bir sonraki gelişme dönemine geçiş yaparlar.

Dişi keneler çiftleştikten sonra kendi ağırlıklarının 8 – 10 katına kadar kan emerek toprağa düşerler. Sonra da türüne göre, paketler halinde 1000 – 4000 yumurta bırakarak ölürler. Yaşam döngülerinin süresi, ekolojik şartlara, iklime ve tür özelliklerine göre 3 – 4 aydan 2 – 3 yıla kadar değişkenlik gösterir.

Kan emme süresi yumuşak kenelerde her seferde bir kaç saat, sert kenelerde ise 3 – 5 günle sınırlıdır. Ömürlerinin kalan süresini hayvanların vücudundan ayrı olarak kovuklarda, kabuk altlarında, çatlaklarda saklanarak geçirirler. Saklandıkları yerlerde, beslenebilecekleri hayvanların geçmesini beklerler. Keneler aylarca, hatta 1 yıldan daha uzun süre beslenmeden canlılıklarını sürdürebilirler.  Keneler, gelişme dönemlerini geçirdikleri konakçı sayısına göre 3’e ayrılırlar.

Tek Konaklı Kene : Mera kenesi gibi, larva, nimf ve ergin dönemlerini tek hayvan üzerinde geçiren kenelerdir.

2 Konaklı Kene : Larva ve nimf dönemlerini bir hayvanda, ergin dönemini ise başka bir hayvanda geçiren kenelerdir.

3 Konaklı Kene : 3 gelişme dönemlerini de farklı hayvanlarda geçiren kenelere verilen addır. Ancak bazı 3 konaklılar, uygun şartlar oluşursa 2 konaklı hale geçebilir.

Ergin dönemdeki keneler, çoğunlukla büyük yabani memeliler ve çiftlik hayvanlarından kan emerek beslenirler. Bu sırada tesadüfen insanlara da tutunabilirler.

Kenelerin Zararları 

• Hayvanlarda halsizlik, anemi, verim düşüklüğü ve gelişme geriliğine yol açarlar.
• Bazı türleri, toksin salgılayarak hayvanlarda topallık ve felce neden olur.
• Isırdıkları yerlerde kurtlanma veya iltihaplanmaya neden olabilirler.
• En önemli zararları, kan emdikleri hayvanlardan aldıkları kan parazitleri, bakteriler ve  virüsleri taşımalarıdır. Bu hastalık etmenlerini bünyelerinde barındırır, çoğaltır ve başka hayvanlara naklederler. İnsanlarda görülen ve Türkiye’de de giderek yayılan “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi” etmeni olan virüs de bunlardan biridir. Kene kaynaklı hastalıklara İngilizce’de “tick borne diseases” adı verilmektedir.

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi ve Kene Mücadelesi

Virüsün Bulunduğu Türler ve Yaygınlık Durumları

Bu hastalığın etkeni olan virüs, insanların dışında evcil ve yabani bir çok hayvan türünde tespit edilmiştir. Ancak hayvanlarda hastalığa neden olmaz ya da hastalık çok hafif seyreder. Ancak, keneler vasıtasıyla insanlara geçmesinden dolayı büyük önem taşıyan bir zoonozdur.

Hastalığa neden olan virüs,  Hyalomma cinsi kenelerle nakledilmektedir. Bu kene türü, tüm Afrika kıtasında, Yakın Doğu ve Orta Doğu’da, Orta ve Güney Asya’da ve Güney Avrupa’da yaşamaktadır. Bahsedilen bölgelerdeki 35 civarındaki ülkede Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığına rastlanmıştır.

Kene Mücadelesi Gerektiren Nakledici Kene Türleri

Hastalık etmeni virüsün taşınması ve hastalığın bulaşmasında Ixodidae familyasından kene türleri rol oynar.  Genellikle bu aileye ait Hyalomma türleri, özellikle de Hyalomma marginatum marginatum hastalığın bulaşmasında en büyük rolü oynayan türdür. Bu türden başka 30 kadar Ixodidae türü etkeni taşıyabilmektedir.
Kenelerin üzerinde beslendiği küçük omurgalılar, en çok da kuşlar konak grubunu oluşturmaktadır. Keneler hastalığı sadece kan emerek bulaştırmazlar. Ezildikleri zaman ya da dikkatsiz bir şekilde koparıldıklarında çevreye saçılan kan, salya ve döküntülerle de hastalık bulaşabilir.

Kene Mücadelesi Stratejisi 

• Kırsalda ve meralarda saklanan larva, nimf ve erginlere karşı güvenli ve etkili bir mücadele yöntemi, pratikte çok da mümkün değildir. Bunun yerine insanları ve hayvanları bu kenelerden korumak için önlemler almak en doğrusudur.
• Yine doğal hayatta kenelerin konakladığı hayvanları elimine etmek de son derece güçtür.
• İnsanların ve hayvanların barınaklarında kenelerle etkin bir mücadele yürütülebilir. Bu doğrultuda, saklandıkları yerler temizlenir, uzun etkiye sahip akarisitler kullanılabilir.
• Aç keneler, hayvanların üzerindeyken çiftleşir. Yeterince kan emip doydukları zaman, toprağa düşerek binlerce yumurta bırakırlar. Bu evreler tamamlanmadan, konakçı vücuda tırmanma, çiftleşme, tutunma veya kan emme aşamasında öldürmek mümkünse, bulaşmaların önüne büyük ölçüde geçilir. Bu mücadele eğer bölgesel çapta, sistematik olarak yapılırsa kenelerin yaşam çemberi kesintiye uğramış olur ve popülasyon giderek azalır. Bu amaçla, sulandırılan akarisit çözeltileri, püskürtme  ya da yıkama şeklinde kullanılabilir. Ancak en etkin ve güvenilir mücadele yöntemi, sırta dökülen çözeltilerin kullanımıdır.
• Keneleri canlılardan uzak tutmaya yarayan repellent ilaçlar da kullanılabilir. Ancak bu ilaçlar, etki süreleri görece kısa olduğu için, daha az kullanılmaktadır.
• Hayvanlarda yapılan kene mücadelesi ne kadar başarılı olursa, insanlara bulaşma da aynı oranda azalır. Fakat tümden ortadan kalkmaz. Bu nedenle aşağıda ayrıntıları verilen, 4. derece risk kademesi için alınması gerekli ekstra koruyucu önlemlere başvurulur.

Çiftlik Bazında Kene Mücadelesi ve Koruyucu Önlemler

1. Hayvan barınakları temiz tutulmalı, kenelerin saklanması muhtemel yarık ve çatlaklar kapatılmalıdır.
2. Hayvanlarda az sayıda kene varsa keneler dikkatlice toplanarak  imha edilmelidir. Kene miktarı çok fazlaysa ilaçlı mücadele şarttır.
3. Hayvan barınakları, hayvanlar ve yemler  dışarı çıkarılıp iyice kapatıldıktan sonra ruhsatlı ilaçlarla ilaçlanmalıdır. İlaçlama işleminde basınçlı pulverizatörler kullanılabilir. Belirli aralıklarla ilaçlama işlemi devam ettirilir.
4. Hayvanlar banyo ettirilerek veya dökme ilaçlarla tek tek ilaçlanmalıdır. Kene mevsimi boyunca gerekli kontroller ve ilaçlamalar devam ettirilir.
5. Aynı merayı paylaşan komşu sürülerde de mücadele edilmesini sağlamak gereklidir.
6. Uygulama öncesi ve sırasında gerekli görüldüğü durumlarda mutlaka veteriner hekime danışılmalıdır.
7. İlaç uygulamaları esnasında prospektüslerdeki uyarılara dikkat edilmeli, alınması gerekli tedbirlere uyulmalıdır.
8. Meralarda otlatma yapılırken münavebeye gidilmelidir.

İnsanların Kene Mücadelesi Adına Alması Gereken Önlemler

1. Kenelere konukçuluk yapan tarla faresi gibi küçük kemirgenlerle mücadele edilmesi gereklidir.
2. Repellent etkiye sahip ilaçlar dikkatlice kullanılabilir. Bunlar, çoğunlukla krem, losyon, sıvı, aerosol ya da katı yağ formunda ilaçlardır. Bu ilaçlar giysilere emdirilerek veya cilde sürülerek kullanılabilir.
3. Repellent emdirilmiş şeritler, hayvanlarda da baş veya bacaklarda uygulanabilir. Ancak bu şeritlerin boynuz ve kulaklara takılmamasına dikkat edilmelidir.
4. Mümkün olduğunca kenelerin bulunabileceği yerlerden uzak durmak iyi bir önlemdir.
5. Kene varlığı bilinen yerlerde çıplak ayakla dolaşılmamalı, kısa giysiler tercih edilmemelidir.
6. Avcılık yapanlar, pantolon paçalarını çoraplarının içine almalıdır.
7. Üzerinde kenelerin kolay fark edileceği açık renkte giysiler tercih edilmelidir. Pantolon paçaları, çorapların içerisine sokulmalıdır.
8. Çocuklar mutlaka kontrol edilmelidir.
9. Kullanılan giysiler ve evcil hayvanlar da kontrol edilmelidir.
10. Meslekleri gereğince risk grubunda yer alanlar, hayvanların ve hasta insanların kanlarından ve vücut sıvılarından korunmalıdır. Bunun için muhakkak koruyucu kıyafetler, eldiven, maske, gözlük kullanmalıdır. Risk grubundaki meslekler aşağıda verilmiştir.

• Hayvan yetiştiricileri
• Çiftçiler
• Çobanlar, hayvan bakıcıları, sağım işi yapanlar
• Kasaplar
• Avcılar, bekçiler, korucular
• Mezbahada çalışanlar
• Veteriner hekimler veteriner sağlık teknisyen ve teknikerleri
• Sağlık personeli
• Kamp ve piknik yapanlar
• Askerler

11. Her gün kontroller yapılmalı, kene varlığına bakılmalıdır. Keneler kan emdiği sırada fazla acı hissedilmez. Hafif bir kaşıntı olabilir. Aşağıda verilen vücut bölgelerine bakılmalıdır.

• Koltuk altı
• Göbek deliği
• Kulak içi ve çevresi
• Bacak arası
• Saç ve kıl bulunan bölgeler
• Bel çevresi
• Dizlerin arkası

Kenelerin Güvenli Şekilde Uzaklaştırılması

Deriye tutulan keneler, fark edildikten sonra ne kadar hızlı uzaklaştırılırsa, keneler aracılığıyla hastalık bulaşma ihtimali de o denli azalır. Keneleri insan ve hayvan vücudundan güvenli olarak uzaklaştırmak için, altta maddeler halinde sıralanan önerilere uyulması gerekir.

• Derinize tutunmuş bir kene gördüğünüzde sakin davranılmalıdır.
• Esas önem vermemiz gereken durum, kenenin uygun olarak uzaklaştırılmasıdır.
• Keneyi uzaklaştırmak için ince uçlu bir cımbız kullanılmalı, keneye ait vücut sıvıları ile teması önlemek adına eldiven giyilmelidir.
• Kene, deriye en yakın yerinden kavranmalıdır. Çekme sırasında kene ezilmemeli, parçalanmamalı, bükülüp sarsılmamalıdır. Çünkü kenenin vücut sıvıları virüs taşıyabilir ve ağız parçaları kopup deri altında kalabilir.
• Kene yavaş ve nazik bir biçimde, 5 – 10 saniyelik aralıklarla 2 harekette, düz olarak çekilmelidir.
• Uzaklaştırmak adına petrol ürünleri, alkol, gaz, kolonya aseton, oje gibi maddeler kesinlikle kullanılmamalıdır. Bunların kullanılması durumunda, keneler refleks göstererek tükürüklerini bırakabileceğinden, virüsün bulaşma ihtimali de artar.
• Kene çıkarılırken ağız parçaları kopabilir. Normalde bu parçalar virüs içermedikleri için, bu durumun büyük ihtimalle bir zararı olmaz.
• Kenenin ısırıp tutunduğu yer, iyot çözeltileri veya benzer antiseptiklerle, alkolle ya da deterjanlı suyla temizlenmelidir.
• Uzaklaştırma işlemi bitince bol su ve sabunla yıkanmalıdır. Suyun bulunmadığı durumlarda alkollü temizleyiciler de kullanılabilir.
• Kenenin yapıştığı yerde kızarıklık ya da ateş yükselmesi yönünden temkinli davranılmalı, benzeri bulgular gözlenirse derhal sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.