Badem, ilk olarak Çin ve Orta Asya’da yetiştirilmeye başlanan bir meyve ağacıdır. İpek yolunu kullanan seyyahların badem tükettikleri bilinmektedir. Bu sayede Asya’dan Avrupa’ya ipek yolunu kullanan seyyahlar, bademi Türkiye, Orta Doğu ve Yunanistan’a getirmişlerdir. Uzun yıllar boyunca Akdeniz de, İtalya’da ve İspanya’da badem yetiştirilmiştir.

Tohumla üretildiği için çok farklı çeşitleri bulunmaktadır ve bu çeşitlerden bir çoğu ülkemizde bulunmaktadır. Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyıları ve yaylaları hariç tüm bölgelerinde yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Başta Ege ve Akdeniz olmak üzere İç Anadolu ve Marmara bölgelerinde de yetiştiriciliği yapılmaktadır.

 

Bilimsel İsmi : Prunus amygdalus

 

 

 

 

İklim İsteği

Ülkemizde yetiştiricilik yapılan bölgelere bakıldığında bademin nasıl bir iklim isteği olduğu konusunda   az çok bilgi sahibi olabiliriz. Genel olarak yazları kurak ve sıcak kışları ılık olan iklim seviyelerinde yetişebilmektedir. Meyvelerinin olgunlaşabilmesi için yüksek sıcaklıklara ihtiyacı vardır.

Aslında sıcak ve ılıman iklimleri tercih etmesine  rağmen kış soğuklarına oldukça dayanıklıdır. Ağaç kabuğu -25C°’ye kadar dayanabilmektedir. Fakat soğuk bölgelerde ticari bir yetiştiricilik yapılması önerilmez.

Badem için en kritik dönem bahar dönemidir. Soğuklama ihtiyacı düşük olan, dolayısıyla erken çiçeklenen bir ağaç olduğu için ilkbahar erken donlarından büyük zarar görebilir.  Çiçek ve körpe çağla dönemindeki donlar büyük oranda kayıplara sebep olur. Çiçek tomurcukları -4 °C ‘lik düşük sıcaklıklara dayanabilir ancak açan çiçekler -1,5 °C’de donarlar.

Çiçeklenme dönemindeki yağışlar da tozlanmayı olumsuz yönde etkilemekte ve verimi düşürmektedir.

 

Toprak İsteği

Toprak isteği oldukça düşük olan bir meyve türü olan badem derin, hafif ve alüviyal topraklarda yetişmektedir. Drenajı kötü olan ağır topraklarda gelişimi iyi değildir. Ağaç kökleri toprakta 3-5 m kadar ilerleyebilmektedir.

 

Toprak Hazırlığı

Toprak sonbahar aylarında derin bir şekilde sürülmelidir. Tesis edilecek bahçenin toprak yapısına göre kuvvetli ise 8-9 m. zayıf ise 5-6 m. aralıklarla dikim çukurları açılmalıdır. Yağış oranı azaldıkça bu aralıkların mesafesinin arttırılması gerekmektedir. Kurak bölgelerde yapılacak olan yetiştiricilikte ilk önce çöğür dikilmeli ve bu çöğür tuttuktan sonra badem aşılanması gerekmektedir.

 

Badem Yetiştiriciliğinde Kullanılan Anaçlar

Tohum Anacı : Yagın şekilde kullanılmaktadır. Özellikle fidan dip kurduna dayanıklıdır.

Erik Anacı : Bademin bazı çeşitleriyle uyuşmaz. Ağır topraklarda, uyuşan çeşitlere anaç olarak kullanılmaktadır.

Şeftali – Nemaguard Anacı : Kumluk ve nematodlarla bulaşık topraklarda anaç olarak kullanılmaktadır. Dezavantajı, kısa ömürlü olmasıdır.

Klon Anaçlar : Yaygın olarak kullanılan klon anaç GF 677’dir. Bu anaca aşılanan fidanlar kısa sürede verime yatmaktadır. Verticillium ve Phypthora gibi toprak kökenli fungal hastalıklara dayanıklıdır.

 

Üretimi Yapılan Çeşitler 

Ferragnes : Geç çiçeklenir. Randımanı % 32’dir. İç meyve ağırlığı 1.4 gramdır. İkiz meyve yapmaz. Ferraduel çeşidi ile döllenir.

Ferraduel : Geç çiçeklenir. Randımanı % 35’tir. İç meyve ağırlığı 1.3 gramdır. İkiz meyve yapmaz. Ferragnes çeşidi ile döllenir.

Yaltınskı : Geç çiçeklenir. Randımanı % 32’dir. İç meyve ağırlığı 1.4 gramdır. İkiz meyve oranı % 44’tür. Pirrimorski çeşidi ile döllenir.

Piciantili : Geç çiçeklenir. Randımanı % 41’dir. İç meyve ağırlığı 1.5 gramdır. İkiz meyve oranı % 29’dur.

Teksas : Geç çiçeklenir. Randımanı % 50’dir. İç meyve ağırlığı 1.6 gramdır. İkiz meyve oranı % 25’tir. Nonpareil çeşidi ile döllenir.

Nonpareil : Geç çiçeklenir. Randımanı % 63’tür. İç meyve ağırlığı 1.2 gramdır. İkiz meyve oranı % 4’tür. Teksas çeşidi ile döllenir.

Tuono : Geç çiçeklenir. Randımanı % 37’dir. İç meyve ağırlığı 1.4 gramdır. İkiz meyve oranı % 21’dir. Kendine verimli bir çeşittir.

Garrignes : Orta – Geç çiçeklenir. Oldukça verimli bir çeşittir. Randımanı % 29’dur. İç meyve ağırlığı 1.1 gramdır. İkiz meyve yapmaz. Kendine döllenen bir çeşittir.

Supernova : Geç çiçeklenir. Randımanı % 36’dır. İç meyve ağırlığı 1.5 gramdır. İkiz meyve oranı % 19’dur. Kendine verimli bir çeşittir.

48/1 : Geç çiçeklenir. Randımanı % 43’tür. Kabuklu meyve ağırlığı 2 gramdır. İkiz meyve yapmaz. 48/2 çeşidi ile döllenir.

48/2 : Geç çiçeklenir. Randımanı % 43’tür. Kabuklu meyve ağırlığı 2 gramdır. İkiz meyve yapmaz. 48/1 çeşidi ile döllenir.

 

Bahçe Tesisi

Bahçe yeri seçiminde drenajı iyi olan ve güneye bakan araziler tercih edilmelidir. Bahçe tesisinden önce dekara 4 – 5 ton iyi yanmış çiftlik gübresi verilmesi iyidir. Dikimden önce derin bir sürüm yapılarak gübre toprağa karıştırılır.

Toprak hazırlığı yapılırken açılan dikim çukurlarına tohum dikilerek yetiştiricilik yapmak en yaygın yöntemlerdendir. Genelde tohumla üretim yapılır fakat kurak bölgelerde  çöğür üzerine farklı çeşitlerde aşılar yapılarak yetiştiricilik yapılmaktadır. Yaygın olarak göz aşısı kullanılmakta olup kalem, yarma, çoban gibi aşı çeşitleri de kullanılmaktadır. Bahçe tesisi yapılırken dikim çeşitlerinden kare dikim çeşidi tercih edilmelidir. Arazi meyilli ise çapraz dikim (Satranç Dikim) metodu ile dikilmelidir. Meyve bahçesi dikim sistemlerini aşağıdaki şekilde bulabilirsiniz.

 

Şekil 1. Meyve Bahçesi Dikim Sistemleri

 

Dikimi yapılan badem ağaçlarının yaz aylarındaki sıcaklıklardan etkilenmemesi için sulanması gerekmektedir. Kış mevsiminin çok soğuk geçmediği bölgelerde fidanların dikimi ocak ayında yapılabilir fakat kışların soğuk olduğu bölgelerde kesinlikle mart ayını ve havaların biraz ısınmasını beklemek gerekir. Dikim yapılacak çukurların derinliği ve genişliği 70 ile 80 cm arasında olmalıdır. Dikilen fidanların aşı yerlerinin toprak altında kalmamasına dikkat edilmelidir. Dikim mesafesi 6 x 6 veya 6 x 7 m olmalıdır.

Badem meyvesi kendi kendini dölleyemez bu sebepten dolayı bahçe kurarken 10 ağaçta 1 adet tozlayıcı çeşit dikilmesi gerekir. Tozlayıcı çeşit dikilmediği durumlarda bahçeden ya çok az ürün alınır ya da hiç ürün alınmaz.

 

Badem Bahçesi Tesisinde Bazı Öneriler 

• Geç çiçeklenen çeşitler tercih edilmelidir.
• İmkan varsa tüplü fidanlar dikilmelidir. Çünkü çıplak köklü dikimlerde, fidanın saçak kök yapma eğilimi azdır. Bu nedenle fidan kaybı daha yüksektir.
• Bahçe tesisinin, birbirini dölleyen çeşitlerle yapılmasına dikkat edilmelidir.
• Bazı badem çeşitlerinde kuş zararı yüksektir. Bu nedenle çeşit seçiminde dikkat edilmelidir.
• Yeni tesis edilen bahçelerde, iyi bir meyve tutumu için arı faaliyetleri çok faydalıdır. Bunun için her 2 – 3 dekara 1 adet arı kovanı konulması tavsiye edilir.

 

Badem Ağaçlarında Budama

Ağaçlara verilecek şekil, ilk 2 yıl içinde oluşturulmalıdır. Fidanlar dikildikten sonraki sonbahar aylarında 70-80 cm den kesilmelidir. Dikimden hemen sonrada yaz budaması kesinlikle yapılmalıdır. Ağaçların budama şekilleri genellikle modifiye lider ya da goble şeklindedir ve bu şekillere göre budama yapılır. Budama şekilleri aşağıda gösterilmiştir.

 

Şekil 2. Modifiye Lider Budama

 

Şekil 3. Goble Budama

 

Sulama

Ülkemizde  yetiştiriciliği yapılan çoğu bahçede sulama yapılmamaktadır. Ancak sulama yapıldığında verim 2-4 kat artmaktadır. Özellikler ilkbahar ve yaz aylarında  yapılan sulamalar ağaç için çok önemli olup sadece verim ve kalite değil ağacın ömrünün uzamasına bile etki etmektedir.

 

 

 

 

 

Badem Yetiştiriciliğinde Gübreleme

Öncelikle tüm yetiştiriciliklerde olduğu gibi gübreleme yapmadan önce toprak analizi mutlaka yapılmalıdır. Toprak analizi sonucunda çıkan duruma göre yetiştiricilik yapılan toprağın eksiğine göre gübreleme yapılmalıdır. Badem meyvesi için özellikle azot çok önemli olup her sene azotlu gübre verilmelidir. Azotlu gübreler yüzeyden, potasyum ve fosforlu gübreler ise taç iz düşümüne açılan bantlara  verilir.

 

Badem Hasadı

Meyveler olgunlaşıp dış kabukları da kavlandıktan sonra hasat yapılmalıdır. Ülkemizde elle yapılan badem hasadı yurt dışında makineyle de yapılmaktadır.