Bıldırcın,  tavuk ve sülün ile yakın akrabalığı bulunan bir  kanatlıdır ve uzun zamandır bıldırcın yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bıldırcın ilk olarak 11. yüzyılda Çin ve Japonya’da evcilleştirilmiştir. Önceleri süs hayvanı olarak, özellikle de sesi için yetiştirilirken daha sonra eti ve yumurtası için  üretimi yaygınlaşmıştır. Günümüzde  laboratuvar hayvanı olarak kullanımı da  artmıştır.

Küçük vücudu sebebiyle hiç bir zaman et üretiminde piliçler gibi popüler olmamış fakat lezzetli eti sayesinde gurme mutfaklarda yer almıştır.  Asya, Avrupa ve Ortadoğu’da tüketimi yaygınken, Kuzey Amerika’da düşüktür. Gelişmekte olan ülkelerde, hayvansal protein ihtiyacını karşılamak üzere  uygulanabilir ve pratik  bir seçenektir. Çünkü bıldırcınların vücut yapıları küçüktür. Bu sayede yüzlerce hayvanın küçük alanlarda barındırılması mümkündür. Dolayısıyla tesis maliyetleri ucuzdur.

Türkiye’de bıldırcın yetiştiriciliği yapan, İzmir’de 6, Gaziantep, Zonguldak, Manisa ve Rize’de de birer adet işletme vardır. 2018 TÜİK verilerine göre bıldırcın eti üretimimiz 134 tondur.

Bilimsel İsmi : Coturnix coturnix

 

 

 

Bıldırcın Yetiştiriciliği Ve Kuluçka

Evcilleştirilen bıldırcınların doğal kuluçka içgüdüleri  kaybolmuştur. Bu nedenle  bıldırcın yetiştiriciliğinde  suni kuluçka kullanılmaktadır. Kuluçka süresi takribi 17 – 18 gündür. Döllenmiş yumurtalar günde 2 – 3 kez toplanmalıdır. Yumurtalar ısısı   oda ısısına düşürülür ve   10 – 13  °C sıcaklık  ve % 70 nemde  depolanmaya alınır. Depolama esnasında  ısı 4 – 24 °C aralıklarının dışına çıkmamalıdır. Kuluçkaya konulan yumurtaların çıkış gücünde, depolamada bekledikleri her  gün için yaklaşık  % 3 düşüş görülür. Kuluçka öncesindeki embriyonik ölümler de  depolama süresi 3 haftayı aştığında  belirgin olarak artar. Depolama süresinin fertilite ve çıkış gücüne etkisi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 1. Kuluçkalık yumurtalarda depolama süresinin fertilite ve çıkış gücü üzerine etkisi

Depolama Süresi (gün)	Yumurta Sayısı (adet)	Fertilite (%)	Çıkış Gücü (%)
2 – 8	667	79	69
9 – 15	584	73	53
16 – 22	499	65	26
23 – 29	521	45	10

 

Kuluçka Şartları Nasıl Olmalıdır ?

Kuluçka makinesinin  sıcaklığı 37.5 °C olmalıdır. Optimum sıcaklık  ve nem değerleri gibi  havalandırma ve yumurtaların çevrilmesi de çok önemlidir. Havalandırma, kuluçka makinesinin üst kısmında bulunan  havalandırma delikleri  veya penceresiyle sağlanır. Makine içindeki  bir vantilatör yardımıyla pis hava çıkarılıp ve temiz hava  girişi sağlanır. Yumurtalar, kuluçkanın ilk 14 gününde her 2 – 4 saatte bir veya günde en az 5 defa çevrilir. Çevirme işlemi, otomatik olarak yapılacaksa saatte bir kez yapılması sağlanmalıdır. Yumurtalar son 2 gün çıkış bölmesinde tutulur. Yumurtalar, kuluçkanın 5 – 8. günlerinde ışığa tutulup muayene edilir ve dölsüz yumurtalarla, embriyo ölümleri olan yumurtalar  belirlenir. Bıldırcın yumurtaları için sağlanması gereken kuluçka şartları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 2. Bıldırcın yumurtaları için sağlanması gereken kuluçka şartları

Günler	Kuru Ampul (°C)	Islak Ampul (°C)	Nem (%)
0 – 14	36.5 – 38.0	30.6	50 – 60
15 – 18	37.0 – 38.0	32.2	65 – 85

Yumurtalar kuluçkaya konulduktan  ortalama 380 saat  sonra çıkışlar başlar. Civcivlerin tamamı yaklaşık 10 saatte çıkar. Çıkan civcivler kurumaları için  en az 5 saat süreyle makinede tutulmalıdır. Olumsuz kuluçka şartlarında kuluçka süresi  uzayabilir ve  çıkışlar  2 – 3 gün sürebilir.

Kuluçka Randımanı, Döllülük Oranı ve Çıkış Gücü Nedir ?

Makineye konan her 100 yumurtadan çıkan civciv sayısı, kuluçka randımanını verir. Makineye konan her 100 yumurtadan döllü olan yumurtaların sayısı da döllülük oranını verir. Kolaylık sağlaması için çıkıştan 2 – 5 gün önce, yumurtalar çıkış bölmesine alınırken döllülük denetimi  yapılır. Döllü yumurtalardan çıkan civciv yüzdesi ise çıkış gücü olarak tanımlanır.

 

 

Kuluçka Kapasitesi Ve  Sürü Büyüklüğü Hesabı Nasıl Yapılır ?

Haftalık 1.000 tane bıldırcın satmak isteyen bir işletmenin, hedeflediği sayının % 10 fazlasını haftalık olarak kuluçka makinesinden çıkarması gereklidir. Böylece  bıldırcın yavrularından  % 5 – 10 kadarı büyütme döneminde ölebileceğinden,   müşterilere yapılan sevkiyat aksamaz.  % 90 döllülük oranı ve % 80 çıkış gücü üzerinden hesap yapılacak olursa haftalık 1000  civciv çıkarmak için ortalama 1.550 yumurtaya ihtiyaç vardır. Öyleyse  damızlık bıldırcınlardan, günlük  225 adet yumurta alınmalıdır. Bunlar bir hafta süresince biriktirilir ve makineye konur.

Makineye konan 1.550 yumurtadan % 90 kadarının döllü olduğu varsayılırsa, kuluçkanın 15. günü  1.376 – 1.400 adet kadar döllü yumurta  makinenin çıkış bölümüne alınacaktır. Yani bu işletmenin, çıkış yeri kapasitesi 1.400 yumurta  olan bir makineye ihtiyacı vardır. Haftada bir defa yumurta konulacağına göre, kuluçka yeri kapasitesinin ise 2.800 olması gerekir.
% 70 yumurta randımanı hesabıyla, kuluçka makinesine her hafta konacak yumurtaları elde etmek için de 350 – 360 kadar damızlık dişi olmalıdır. Kafes gözlerinde bir erkek bir dişi barındırılıyorsa bir o kadar da erkek gerekli olacaktır.
Bu hesaplamada kullanılan % 90 döllülük oranı, % 80 çıkış gücü  ve % 70  yumurtlama randımanı üst sınırlardır.

 

Bıldırcın Yetiştiriciliğinde Bakım

Civcivlere, kuluçkadan çıktıktan sonra % 2 – 5’lik  şekerli su verilir. Sudan yaklaşık 3 – 4 saat sonra da yem verilebilir. Yem, suyla beraber verilmemelidir. Aksi halde, sindirim kanalının boşalmaz ve civciv ölümleri artar. İlk bir kaç gün civcivlerin suluklara düşmemesi için tel örgü veya çakıl taşı kullanılmalıdır. Civcivler ilk 3 hafta boyunca taban teli 0.5 cm genişliğinde olan kafeslerde tutulur. Bu süre boyunca sürekli ışık verilir. Sonrasında ise  günde 14 -18 saat ışık uygulaması yapılır.

Civcivlerin oda sıcaklığı 27 – 29 °C, civciv seviyesindeki ortam ısısı ise 35 – 37 °C aralığında olmalıdır. Bu değerlerin sağlanması için ısıtıcılar ya da  infrared lambalar kullanılır. Isının düşmemesine dikkat edilmelidir. Üşüyen civcivler birbirine sokulur hatta üst üste yığılır. İlk günlerdeki ölümlerinin çoğu sıkışma ve ezilme nedeniyle meydana gelir. Civcivlerin hareketine bakılarak  sıcaklık her hafta 2 – 2.8 °C azaltılır. Böylece,  5. – 6. haftalarda  yumurta verimi için en ideal sıcaklık olan  21 – 22 °C ‘ye ulaşılır.

Yetiştirme odalarında pis kokular oluşacağı ve temiz hava ihtiyacı sebebiyle  havalandırma yapmak şarttır.
Tüm kanatlılarda olduğu gibi bıldırcınlarda da   kanibalizm ve gagalama görülebilir. Bunun önlenmesi adına,  gaga kesimi yapılabilir, ışık yoğunluğu azaltılabilir. Ayrıca kullanılan yemlerdeki  grit ve selüloz miktarları  arttırılabilir.

 

Besleme 

Civcivler ilk 3 hafta başlangıç yemiyle beslenir. Bıldırcın civcivleri oldukça hızlı gelişirler. Bu sebeple başlangıç yemi % 25 – 28 oranında protein içermelidir.  Bu dönem boyunca civcivlerin enerji ihtiyacı  2.600 – 3.000 Kcal/kg’ dır. Genellikle ilk üç haftalık dönemde yüksek proteinli ve enerjili hindi civciv yemi kullanılması önerilir.
Yetişkin bıldırcınlar günde 25 – 30 g yem tüketirler. Etlik olarak yetiştirilen bıldırcınlar 6 haftada kesime gelirler ve toplam 700 – 900 g yem tüketirler.

Bıldırcın Yetiştiriciliği Ve Cinsiyet Tespiti

Ergin erkekler  ortalama 110 – 130 g,  dişiler ise 120 – 160 g canlı ağırlığa sahiptir. Erkek bireylerin göğüs tüyleri düz kahverengi, dişilerinse gri renkte olup üzerinde siyah benekleri vardır. Erkek ve dişi bıldırcınların  başında, göğüs tüyleriyle aynı renkte  şeritler bulunur. Civcivlerin  cinsiyet tespiti en az 2 haftalıkken mümkündür. Fakat kesin teşhis için  3 haftalık olmaları gerekir. Cinsiyet tespiti,  tüy rengine göre yapılmaktadır.

Bıldırcın Yumurtası ve Yumurta Verimi

Japon bıldırcınlarının gelişim hızı ve yumurta verimi  yüksektir. Bu ırkın yumurtalarının ağırlığı, canlı ağırlıklarının  % 7 – 8’ini bulur. Aynı oran  tavuklarda % 3,  hindilerde ise % 1 civarındadır. Erkek bıldırcınlar ortalama 36 gün, dişiler de 42 günde cinsel olgunluğa ulaşır. Anaç bıldırcınlar genelde 8 haftalık olunca yumurta vermeye başlar ve  yıllık  250 – 300 arası yumurta verebilir.

Yumurtaların ağırlığı 9 – 13 g civarındadır. Arada daha ağır yumurtalara rastlansa da  bu yumurtalar kabuk kalitesindeki bozukluk ve çift sarılılık sebebiyle kuluçkalık yumurta olarak kullanılamazlar.
Diğer yumurtalara göre daha fazla sayıda amino asit ihtiva eder. Bıldırcın yumurtası, tavuk yumurtasına göre 5 kat fosfor, 7-8 kat demir, 6 kat B1 vitamini ve 15 kat fazla B2 vitamini  içerir. Bu hesaplamada 5 adet bıldırcın yumurtası, ağırlık olarak  1 adet tavuk yumurtasına eşdeğer kabul edilmiştir.  İmmün sistemi (bağışıklık sistemi) güçlendirici etkisi nedeniyle, özellikle çocuklar için çok yararlıdır.

 

Bıldırcın Yetiştiriciliğinde Canlı Ağırlık ve Karkas

Yumurtadan çıkan  civcivler  5.9 – 9  g canlı ağırlığa sahiptir. Civcivler 1 haftalık olduğunda, ağırlıkları  3 – 6 katına çıkar. Erkek ve dişi civcivlerin canlı ağırlıkları, cinsel olgunluğa gelinceye kadar benzerlik göstermektedir. Cinsel olgunluğa ulaşmış dişi bireyler,erkek bireylerden daha ağırdır.  Bıldırcınlar 5 – 6 haftalığa ulaşınca  kesime gelirler. Bu dönemde bıldırcınların canlı ağırlıkları 120 – 150 g, karkas ağırlıkları da  70 – 85 g civarındadır. Seleksiyon metoduyla ile bu ağırlıkların arttırılması mümkündür. Aşağıdaki tabloda, bıldırcınların kesim yaşlarına göre ortalama karkas ağırlıkları verilmiştir.

Tablo 3. Kesim yaşlarına göre erkek ve dişi bıldırcınların ortalama canlı ve karkas ağırlıkları

Kesim Yaşı (Hafta)	ERKEK		DİŞİ
	Canlı Ağırlık (g)	Karkas Ağırlığı (g)	Canlı Ağırlık (g)	Karkas Ağırlığı (g)
5	115	74	128	84
6	115	70	141	77
7	124	81	145	82

Kesilen bıldırcınlar, göğüs kemikleri alınıp bacak kemikleri  bırakılarak paketlenir ve satışa sunulur. Bıldırcın eti, koyu renkli, lezzetli ve yumuşaktır. Niasin,  B1, B2, B6 vitaminleri, mineraller , çeşitli  yağ asitleri ve pantotenik asit bakımından çok zengindir.

 

Bıldırcın Yetiştiriciliği ve Barınma Şartları

Eti için bıldırcın yetiştiriciliği yapanlar,  besilik civcivlerini  kendi işletmelerinde üretmek durumundadır. Çünkü besilik civcivlerin üretimini yapan özel kuluçka işletmesi bulunmamaktadır.  Buna karşı, kapalı küçük bir alan, bu iş için yeterlidir.

İşletmesi kurulacak arazi yolu bulunmalı, pazarlara ulaşım imkanı olmalıdır. işletme yerinde su ve elektrik bulunmalı, yoksa olması sağlanmalıdır. İşletme sessiz bir yerde kurulmalıdır. İşletme, yerleşim alanları dışında kurulmalıdır.

Damızlık bıldırcınların barınması, civcivlerin büyütülmesi ve besi için kümes veya kümeslere ihtiyaç vardır. Ayrıca civciv üretmek için bir kuluçka birimi gereklidir. Bu birimler kapasitelerine göre ayrı binalar olarak inşa edilebilir veya aynı bina içerisinde  uygun bölmeler de yapılabilir. İşletmeler hedefledikleri üretim kapasitelerine göre binaların ve bölmelerin ölçülerini belirleyebilir.

Sıcak iklimlerde, yaz güneşinin olumsuz etkilerinden korunmak için kümesler Doğu – Batı doğrultusunda yapılmalıdır. Yeterli saçak uzunluğu da  sağlanırsa,  kümes içindeki sıcaklığın  yükselmesi de  önlenir. Sıcak bölgelerde saçak uzunlukları 1.5 m’ye kadar olabilir. Soğuk bölgelerde ise kümesler Kuzey – Güney yönünde yapılmalıdır. Böylelikle kümesin daha iyi ısınması sağlanır. Rakımı yüksek yerlerde ve deniz kıyılarında esen  kuvvetli rüzgarlara açık yerlerden sakınmak gerekir.

Kümesler açık veya kapalı olabilir. İklim müsaitse, perdeli veya pencereli açık kümesler tercih edilebilir. Kümeslerin veya kümes içindeki  bölmelerin büyüklüğü, üretim kapasitesine, barındırma sistemine (kafes veya yer) ve maddi imkanlara göre değişebilir. Yerde yetiştirmede, en çok  yataklı sistem kullanılır. Yataklık olarak, yaz aylarında 3-5 cm, kış aylarında ise   5- 8 cm talaş, çeltik kavuzu veya saman  kullanılmalıdır. Kümesin büyüklüğünün belirlenmesinde ölçü olarak m²’de  barındırılacak hayvan sayısı ölçü alınır. Kümeslerde, ergin bıldırcınlar için en uygun  ısı aralığı 21-27 °C ‘dir.

Bıldırcın Yetiştiriciliği İçin İdeal Kafesler

Hem et hem de  yumurta üretimi yapılan işletmelerde  genellikle kafes sistemi kullanılmaktadır. Bir kafes gözünün taban ölçüsü  15 x 15, 15 x 20, 15 x 25 cm olabilir. Yüksekliğin ise 15 – 17 cm olması gerekir. Bu boyuttaki bir kafes gözüne 2 – 4 bıldırcın koyulabilir. Küçük ölçülerdeki kafes gözlerine  bir erkek bir dişi, büyük ölçülerde olanlarına ise 1 erkek,  2 – 3 dişi konulması uygun olur.

Apartman tipi kafes sistemlerinde, gübrenin birikmesi için her  katın altında eternitten yapılma düz bir yüzeyolmalıdır. Buralarda biriken gübreler, insan gücüyle veya otomatik olarak temizlenebilir. Kaliforniya tipi kafeslerde ise gübre direk olarak  tabana düşer ve birikir. Gübrelerin sıkça  toplanıp çıkarılması, temizlik ve koku açısından iyidir. Her tip kafeste, kafes taban ızgarasının delikleri 1 x 1.5 cm olmalıdır. Kafes tabanı, yumurtalık yönüne doğru 15° eğimli olmalıdır. Böylece yumurtaların yuvarlanarak yumurtalık bölümüne gelmesi ve toplanması kolaylaşır.

 

 

Yumurtalıkta boydan boya lastik bir hortum veya sünger şeridi takılırsa, yuvarlanan yumurtaların tele çarparak kırılması  engellenir. Bıldırcın yumurtaları ince kabuklu ve hassas olduğu için bu önlem büyük önem taşır. Bıldırcınlar,  büyük gruplar halinde de kafeslerde barındırılabilir. Bu durumda bir gruptaki bıldırcın sayısı 50 ‘yi aşmamalıdır. Bu tipteki barınma için uygun ölçüler aşağıda verilmiştir.
25 bıldırcın için 60 x 60 x 30 cm
50 bıldırcın için 60 x 120 x 30 cm
İncinme ve yaralanmaları engellemek için yükseklik 30 cm ‘yi geçmemelidir.

Yemlik ve Suluklar

Farklı tip ve büyüklükteki kaplar yemlik olarak kullanılabilir. Yemlikler üzerine tel kafes konarak yem zayiatı azaltılabilir.Günlük civcivler için kullanılabilecek en uygun ve ucuz yemlikler, yumurta viyolleridir. 1 haftalık olmuş civcivlerde viyoller yetersiz kalır. Açlık sebebiyle ölümlerin veya  büyüme geriliğinin önüne geçmek için yem miktarından ziyade yemlik sayısı önemlidir.

Kafes kuşlarında kullanılan plastik su kapları küçük birimlerde  suluk niyetine kullanılabilir. Bileşik kafeslerde bulunan U şeklindeki kanal suluklar kafes  arkalarına takılabilir. Yerde yetiştiricilik yapılıyorsa yarım litrelik suluklar yeterlidir. Fakat civcivlerin boğulmasını engellemek için çakıl taşları temizlenerek kullanılmalıdır.

 

Altlıklar

Kafes yetiştiriciliğinde,  civcivlerin ayakları  kafes tabanında bulunan tel örgüye takılabilir. Bunu engellemek adına 1 – 2 hafta boyunca gazete  kağıdı kullanılabilir. Bu işlem, aynı zamanda ortamdaki hava sirkülâsyonunun da civcivler üzerinden olmasını önler. Ancak altlığa, özellikle yer yetiştiriciliğinde gereksinim duyulur. Talaş, en sık kullanılan altlık malzemesidir. Altlık kullanımında dikkat edilmesi gereken husus, altlığın yabancı madde içermemesidir. Bıldırcınlar da tıpkı  diğer kuşlar gibi yabancı maddelere karşı çok meraklıdır. Ve bu cisimleri yutmaları, yaralanmalarına yol açabilir.

Bıldırcın Tutma ve Taşıma

Tutma,  çoğunlukla  ellerle yapılır. Özellikle küçük civcivler, fazla sıkıştırmadan avuç içinde tutulmalıdır. Ergin bıldırcınlar ise kanatlarını zapt edecek biçimde sıkıca tutulur. Uzun süreyle  tutulan bıldırcınlarda kusma ya da  bayılma görülebilir. Civcivler taşınırken, çevre sıcaklığına, civciv sayısına  dikkat etmek gerekir. Nakliye esnasında soğuk havayla karşılaşan civcivler birbirine sokulurlar hatta üst üste yığılırlar. Bu sebeple nefes almakta güçlük çeken veya  ezilen civcivler ölebilir.

 

Bıldırcın Yetiştiriciliği İçin Devlet Desteklemeleri ve Teşvikler

Bıldırcın yetiştiriciliği için yatırım yapmak isteyen kişilerin, işe başlamadan evvel, çok iyi bir fizibilite çalışması yapmaları şarttır. Kanatlı hayvan sektöründe iş deneyimlerinin olması da yaşanması olası sorunların çözümü açısından çok önemlidir.

Tarım Kredi Kooperatifleri ve Ziraat Bankası, bıldırcın yetiştiriciliği yapacaklara düşük faizli işletme ve yatırım kredisi vermektedir. Bu kapsam dahilinde,
Damızlık Yetiştiricilik yapmak isteyenlere 7.500.000 TL’ye kadar, FAİZSİZ işletme ve yatırım kredisi.
Kanatlı Yetiştiriciliği yapmak isteyenlere 3.000.000 TL’ye kadar % 50 faiz indirimli yatırım ve % 25 faiz indirimli işletme kredisi kullandırılmaktadır.

Bıldırcın yetiştiriciliği için 2.000 adet, damızlık bıldırcın üretimi için de 1.000 adetlik kapasitelere düşük faiz oranıyla kredi verilmektedir. Yetiştiriciliğe karışık olarak başlamak da mümkündür. Şayet yumurta ile başlanacaksa kuluçkahaneye de ihtiyaç vardır.