Ekim nöbeti (münavebe), bir tarlada yetiştirilen herhangi bir üründen sonraki gelişme (vejetasyon) döneminde, o tarlaya uygulanan işlemleri kapsar.  Diğer bir ifadeyle, aynı tarla üzerinde, farklı bitkilerin, belirli bir sıra içinde, birbirinin peşinden yetiştirilmesine ekim nöbeti adı verilir.

Bir bölgede uygulanacak münavebe istemine pek çok etken tesir eder. Bunlar :

• Bölgenin iklim durumu
• Arazinin toprak yapısı
• Sulama imkanları
• Yetiştirilmesi mümkün bitki türleri
• Hastalık, zararlı ve yabancı otların yaygınlık durumu
• Ulaşım
• Depolama
• Pazarlama

Ekim Nöbetinin Önemi

• Topraktaki organik madde miktarı artar.
• Toprak, daha iyi su tutar.
• Kültür bitkileri açısından daha uygun bir ortam sağlandığından verim artar.
• Besin maddelerinin toprakta birikimini sağlayan bitkilerle, fazla besin tüketen bitkiler peş peşe getirilerek toprağın sömürülmesi önlenir. Toprağın verimliliği korunur.
• Toprakta bulunan bitki besin maddelerinin daha etkin kullanımı sağlanır.
• Az yağış alan bölgelerimizde sıkça uygulanan nadası azaltır.
• Erozyonu önler.
• Hastalık ve zararlılarla mücadele kolaylaşır.

Ekim Nöbeti Ne Tür Arazilerde Uygulanabilir?

• Yıllık yağış ortalaması 450 – 500 mm’den daha az olan (kurak – yarı kurak)
• Uygun toprak koşullarına sahip (Aşırı çakıllı ve kumlu topraklar hariç)
• Uygun iklim şartlarında,

münavebe sistemi uygulanabilir. Bazı münavebe örnekleri aşağıda verilmiştir.

1 – Az yağış alan kurak / yarı kurak bölgelerde,

• Korunga – Nadas – Mercimek
• Buğday – Nadas – Mercimek
• Buğday – Baklagil
• Arpa – Baklagil gibi münavebe yöntemleri uygulanabilmektedir.

2 – Yağışın yeterli olduğu ancak sulama imkanının olmadığı yerlerde,

• “Buğday ve arpa” ile “Kolza, ayçiçeği, karpuz, kavun, haşhaş, aspir ve tütün” ile ikili münavebeler uygulamak mümkündür.

3 – Sıcaklık toplamı olarak bir yılda iki ürün alınamayan ancak sulanabilen arazilerde,

• “tahıl”  – “patates, pancar, susam, pamuk, yer fıstığı, haşhaş, yonca, fasulye“
• Patates – pancar
• Patates – bezelye
• Mısır – pancar
• Mısır – bezelye
• Pancar – haşhaş
• Baklagil – haşhaş
• Mısır – fasulye
• Pamuk – baklagil
• Pamuk – yonca gibi ikili münavebeler uygulanabilir.

4 – Sıcaklık toplamının bir yıl içinde 2 ürün almaya yeterli olduğu ve sulanabilir arazilerde,

• Buğday – (mısır, çeltik, susam, yer fıstığı, soya)
• Patates – (mısır, çeltik, susam, yer fıstığı, soya) ikili ekim nöbetleri yapılabilir.

Ekim Nöbetinde Ürün Deseni

Çapa bitkileri ve tahıllar, toprakta yeterince humus oluşturamazlar. Tahıl artıklarının azot / karbon oranı 80 / 1 ile 90 / 1 arasında değişir. Azot / karbon oranı geniş olan tahılların dokuları, parçalanmaya karşı son derece dirençlidir. Bu nedenle toprak içerisinde ayrışmaları da yavaş olmakta ve bu süre 6 – 12 ay almaktadır. Çapa bitkilerinde, toprağın çapalama sayesinde havalandırılması ve gevşemesi, parçalanmayı hem artırır hem de hızlandırır.

Derin bir kök sitemi bulunan baklagiller toprağı iyi gölgeler. Bu bitkileri azot / karbon oranı 1 / 13 ‘tür ve parçalanmaları orta şiddette olur.

Bu nedenle tahılların, çapa bitkilerinin, baklagillerin ve yağ bitkilerinin münavebeli olarak yetiştirilmesi gerekir. Arazimizde uzun yıllar boyunca aynı bitkiyi yetiştirdiğimizi varsayalım. Her yıl o bitkinin topraktan kullandığı besin maddelerini gübreleme yoluyla toprağa geri versek dahi, birim alandan aynı verim ve kaliteyi yakalamamız mümkün olmaz. Aynı bitkinin her yıl aynı yerde yetiştirilmesi toprak yapısının tek yönlü olarak bozulmasına neden olur. Erozyon zararı artar, ürün miktarı yıl be yıl azalır. Bu durumda, belirli hastalık zararlı ve yabancı otlar, o bölgede fütursuzca çoğalır.

Ekim Nöbetinin Amaçları

• Toprağın verimliliğini sürdürülebilir hale getirmek.
• Toprağın farklı derinliklerinden, farklı besin maddelerinden, farklı miktarda yararlanan, farklı kök sistemine sahip bitkilerin birbirini takip edecek şekilde yetiştirmek.
• Erozyonu önlemek.
• Hastalık ve zararlılarla daha etkin mücadele etmek.
• Yabancı ot mücadelesini kolaylaştırmak.
• Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını iyileştirmek.
• Nadas alanlarını etkin bir şekilde kullanmak.

Ekim Nöbeti ve Çiftçi Desteklemeleri

Çiftçilerin tarımsal desteklenmelerden faydalanması için öncelikle “Çiftçi Kayıt Sistemi” ne (ÇKS) kendilerini ve yetiştirdikleri ürünleri kaydetmeleri gerekiyor.

DİKKAT : ÇKS’ye kayıtlı çiftçiler, bir parsele, aynı tek yıllık ürünü, 3 yıl arka arkaya ekerse, 3. üretim için DESTEKLEME ALAMIYOR. Mazot – gübre desteği ve fark ödemesi desteklemesi gibi tüm bitkisel üretim desteklemelerinden mahrum kalıyor.