Sarımsak, ülkemizin her bölgesinde yetişebilen bir bitkidir. Bulunduğu ortama kolay adapte olabilmesi nedeni ile ülkemizin her bölgesinde yetiştiriciliği yapılsa da en verimli üretim, deniz ikliminden karasal iklime geçiş bölgelerinde yapılmaktadır. Ülkemizde sarımsak yetiştiriciliği konusunda en önemli üç il; Kastamonu, Amasya ve Tokat’tır.

Sarımsak Bitkisinin Morfolojik Özellikleri

Kök

Bitkinin kök yapısı soğan ve pırasaya benzerdir. Bitki yoğun bir kök oluşumuna sahip olup, kökler çok nadir durumlarda dallanmaktadır. Bitkinin kökünün çok büyük bir kısmı toprağın ilk 20-25 cm derinliğinde yer alır. Nadiren de olsa bitki gelişimine ve toprak yapısına bağlı olarak değişmekle birlikte kökler toprağın 50 cm derinliğine kadar ilerleyebilir. Kökler toprağa çok sıkı tutunur. Kökler toprakta geniş yer kapladıkları için bitkinin besin alımı kolaydır.

Gövde

Sarımsak bitkisinin gövdesi altta yoğun kök kitlesi taşır. Gövde rozet şeklindedir ve üzerinde sarımsak başını oluşturan dişleri taşır.

Yaprak

Sarımsak dişinin toprağa dikilmesinden kısa bir süre sonra önce kökler ve daha sonra yapraklar meydana gelir. Dışarıdan içeriye doğru meydana gelen yapraklar bir aks oluştururlar. Bitkinin çeşidine ve yetiştirme şartlarına göre değişmekle birlikte bu aks 20-60 cm boya ulaşabilir. Yapraklar boyuna çizgili ve simetrik bir yapıya sahiptir. Bitki çeşidine göre yaprak renkleri değişim gösterir. Yaprakların yüzeyi bir mum tabakası ile kaplıdır.

Gövde üzerinde iç içe geçmiş halde bulunan yapraklar önce aksı daha sonra ayayı oluştururlar. Yaprak koltuğundaki tomurcuklar gelişerek depo halini alırlar. Tomurcuklardan dişler meydana gelir. Yaprağın kalan kısmı incelerek dişler arasındaki zarı oluştururlar. Dış kısımda yer alan 5-6 yaprak, koruyucu dış katmanı oluştururlar.

Yetiştirilme İstekleri

Çok fazla yağış alan Karadeniz sarımsak yetiştiriciliği için oldukça uygun bir bölgedir. Karadeniz dışında neredeyse tüm illerimizde sarımsak yetiştiriciliği yapılabilir. Ticari üretimlerde genellikle deniz ikliminden kara iklimine geçiş bölgeleri tercih edilmektedir. Bitkinin optimum gelişme sıcaklığı 15-20 derecedir. İyi verim alınabilmesi için gereken optimum nem oranı ise %60-80 arasıdır. Sıcaklığın çok fazla veya düşük olması bitkinin gelişiminin yavaşlamasına veya durmasına, yaprakların sararmasına neden olabilmektedir. Yoğun nem bitkinin gelişimine fayda sağlamaktadır. Fakat dişler ve başlar oluştuktan sonra yüksek nem olması uygun değildir. Yüksek nem, hastalık ve zararlıların gelişebilmesi için uygun ortam oluşturmaktadır. Hasat döneminde yağış olmaması istenir.

Sarımsak Bitkisinin Toprak İsteği

Sarımsak bitkisi toprak istekleri açısından seçici bir bitki değildir. Organik maddece ve bitki besin elementlerince zengin topraklarda verimli üretim yapılabilir. İyi verim alınabilmesi için hafif bünyeli topraklar uygundur. Üretim için en uygun ph aralığı 6.5-7 arasındadır. Toprağın nötr olması sarımsak yetiştiriciliği için istenilen bir durumdur.

Yetiştirilme Şekli

Yetiştiriciliği, arpacık ve soğan üreticiliğiyle oldukça benzerdir. Fakat üretiminde, üretim materyali olarak dişler kullanılmaktadır. Genel özellikleri bakımından uygun olan bitkilerin sarımsak dişleri özenle seçilir. Toplanılan dişler özelliklerine göre gruplara ayrılır. Üretim materyali olarak kullanılacak olan dişlerin kabukları zarar görmemiş olmalıdır. Her grup farklı partiler halinde toprağa dikilmelidir. Aksi takdirde sarımsak başları farklı zamanlarda olgunlaşacağı için hasat zorlaşacaktır.

Toprak Hazırlığı Ve Dikim

Bitkinin yetiştiriciliği yapılacak olan toprak, kaymak bağlamayan bir yapıda olmalıdır. Bitki, organik maddece zengin topraklardan hoşlanır. Bu yüzden yetiştiriciliğin yapılacağı toprak organik maddesi en az %4-5 civarında olmalıdır. Yetiştiriciliğin yapılacağı toprak ekimden yaklaşık 3 ay kadar önce dönüm başına 3-4 ton yanmış ahır gübresi gelecek şekilde gübrelenmelidir. Gübrelemenin ardından toprak 25 cm derinliğinde derin sürülmelidir.

Gübrelemenin ardından sürümü yapılan toprak eğer mümkünse kış döneminde de aynı derinlikte tekrar sürülmelidir. Dikim zamanı geldiğinde gerekli gübrelemeler yapılır. Dikim zamanı bölgeden bölgeye iklim şartlarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. En iyi verimi alabilmek için gübreleme yapılmadan önce toprağın analizi yaptırılmalı ve bu analiz sonuçlarına toprağın ihtiyaç duyduğu gübre miktarı hesaplanmalı, buna göre gübreleme yapılmalıdır. Toprak besin içeriğine göre değişmekle birlikte toprağa dönüm başına 14-16 kg azot, 10 kg fosfor, 20-25 kg potasyum gübresi uygulanabilir. Gübreler derin sürüm öncesi toprağa verilmelidir. Toprağa verilmesi gereken azot gübresinin yarısı potasyum nitrat formunda bitki 30-40 cm boy aldıktan sonra uygulanmalıdır. Böylelikle ilkbahar yağışlarının topraktaki gübreyi yıkama ihtimalinin önüne geçilmiş olur.

Gübrelemesi yapılan ve işlenen toprak dikime hazır hale gelmiş olur. Dikim için hazırlanmış, gruplandırılmış sarımsak başları 120 cm genişliğinde hazırlanan ve aralarında 30 cm yürüme yolu bırakılan tahtalar üzerinde sarımsak dişlerinin uç kısmı toprak yüzeyinde görülecek şekilde tek tek toprağa dikilir. Dikim el ile yapılır. Sarımsak dişlerinin ters dikilmemesi gerekmektedir.

Toprağa dikimi yapılacak olan sarımsak başlarının sayısı başların iriliğine ve dikim sıklığına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sarımsak yetiştiriciliğinde sık dikim yapılarak bitkilerin boyuna uzaması ve daha fazla yeşil aksam oluşturması sağlanır. Sık olarak dikilmiş olan sarımsaklar daha gevrek olurlar. Bu durum pazar kalitesi için istenen bir durumdur.

Yetiştiriciliğin yapılacağı tarla yabancı otlardan temizlenmiş olmalıdır. Sarımsak başlarının dikim mesafesi 10-12 cm’dir. Yabancı ot yoğunluğu olan bir tarlada sıralar arasında gelişecek yabancı otların temizliğinin yapılması için sıra aralığı 25-30 cm olarak bırakılmalıdır. Bu durumda sıra mesafesi ise 6-8 cm olarak ayarlanmalıdır.

Sarımsak Yetiştiriciliğinde Çapalama

Dikimden çok kısa bir süre sonra dişler kök oluşturmaya başlarlar. Hızla gelişen bitkiler yaklaşık 15-20 cm boy uzunluğuna ulaştıktan sonra yabancı ot gelişimini engellemek ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için 3-4 cm’den daha derin olmamak kaydıyla yüzeysek bir çapalama yapılmalıdır.

Yetiştiriciliğin yapıldığı toprak hafif bünyeli bir yapıya sahipse ve tarlada yabancı ot sorunu görülmüyorsa çapalamaya ihtiyaç duyulmayabilir. Çapalama oldukça zahmetli bir iştir. Bitkinin yetiştiriciliğindeki en önemli maliyet dikim ve çapalama için yapılan işçiliklerdir. İşçiliğin fazla olmaması için sıra arası mesafelere özen gösterilmelidir.

Sarımsak Yetiştiriciliğinde  Sulama

Sarımsak bitkisinin yetiştirildiği dönem, yağışların en yoğun yaşandığı dönem olduğu için yetiştiricilikte sulamaya fazla ihtiyaç kalmamaktadır. Eğer sulama yapılması gerekiyorsa yağmurlama sulama sistemi tercih edilmelidir. En iyi verim bu sulama sistemiyle alınmaktadır. Bitki 30-40 cm boy uzunluğuna ulaştıktan sonra atılan potasyum nitrat gübresi sulama veya yağmur öncesinde bitki yapraklarına temas etmeyecek şekilde serpme olarak toprağa uygulanmalıdır. Gübrelemenin ardından hasada kadar yapılacak başka bir işlem bulunmamaktadır.

Sarımsak Yetiştiriciliğinde Zirai Mücadele

Sarımsak yetiştiriciliğinde, bitkinin baş oluşturduğu dönemde görülen fungal hastalıklar ciddi zararlara yol açabilmektedir. Bu nedenle yetiştiriciliğin yapılacağı bölge aşırı yağış almamalıdır. Yoğun yağış alan bölgelerde yetiştiricilik yapılması gerekirse geç dikim yapılmalı, baş oluşum dönemi olabildiğince geciktirilmelidir. Gerektiği takdirde uygun zirai ilaçlarla mücadele yapılmalıdır.

Sarımsak yetiştiriciliğinde görülen en önemli hastalıklardan biri kök ur nematodudur. Yetiştiricilikte nematodlarla bulaşık olmayan materyaller kullanılıdır. Fakat ülkemizde çiftçilere yeterli bilgilendirme yapılmadığı için sarımsak yetiştirilen alanların büyük bir kısmı kök ur nematodlarına bulaşık haldedir. Nematod bulaşan toprağın tamamen temizlenmesi çok zor ve maliyeti yüksek bir iştir. Bu durum ülkemizin sarımsak üretimi bakımından geleceğini olumsuz yönde etkilemektedir.

Olgunluk, Hasat Ve Depolama

Sarımsak yetiştiriciliğinde bitkilerin yaprakları tamamen kurumaya başladığı zaman hasat yapılır. Ürünün depolanması hevenkler halinde asılarak yapılacaksa hasat için yaprakların tam olarak kurumasının beklenmesine gerek yoktur. Hasat zamanı yetiştiriciliğin yapıldığı bölgenin iklim şartlarına ve dikim zamanına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sahil bölgelerimizde hasat Haziran – Temmuz aylarında yapılmasına rağmen diğer bölgelerimizde hasat Eylül ayına kadar devam edebilmektedir. Hasat genelde çapa ile yapılmaktadır. Eğer dikim sıra usulü yapılmışsa hasat için makine kullanılabilir. Makinayla yapılan hasatlarda soğan hasat makinaları kullanılır. Hasadı yapılmış olan sarımsaklar kurumak üzere birkaç gün tarlada bekletilir. Kuruyan sarımsaklar ovularak yapraklarından ayırıldıktan sonra depolanır veya pazara sunulur.

Ürünün depolamasında basit yöntemler kullanıldığı gibi iklim kontrollü odalarda da depolama yapılabilmektedir. İklim kontrollü odalarda yapılan depolamalar daha uzun ömürlüdür. Sarımsaklar 0 °C civarındaki sıcaklıklarda %70-75 nemde 6-8 ay boyunca %5-10’luk kayıpla muhafaza edilebilmektedir.

Sarımsak Yetiştiriciliğinde Verim

Yetiştirme şartlarına, toprak yapısına ve iklim şartlarına bağlı olarak değişmekle birlikte bir dönümden ortalama 800-1400 kg arası sarımsak hasadı yapılabilir. Üretim için kullanılacak olan sarımsak başlarının seçimi verimi önemli derecede etkilemektedir. Tohumluk olarak saklanan sarımsak başları 18-20 derece sıcaklıkta saklanmalıdır.