Hıyar / Salatalık Yetiştiriciliği ve Üretimi

Hıyar / Salatalık Yetiştiriciliği ve Üretimi

Hıyar,halk tarafından kullanılan ismiyle salatalık, Kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasından yazlık ve sarılıcı bir sebzedir. Yaz aylarında açık alanda yetiştirilir. Kış aylarında ise örtü altında yetiştiriciliği yapılır. Ülkemizde salatalık üretiminin % 60 – 70’i açık alanda yapılmaktadır.

Hıyar bitkisinin anavatanı Hindistan’dır. Hindistan’da  5000 yıldır yetiştirildiği bilinmektedir. Oradan Çin’e, Batı Asya’ya, Kuzey Afrika  ve Güney Avrupa’ya yayılmıştır.

Bilimsel İsmi : Cucumis sativus

Hıyar

Hıyar Bitkisinin Morfolojik Özellikleri

Kök

Hıyar bitkisi toprak rutubetini çok sever. Bu yüzden kökleri yüzlektir ve optimum koşullarda 20 – 25 cm derinlikte gelişir. Bitkinin ana kökü 5 – 10 cm uzunluğunda kazık karakterlidir. Ana kökün üzerinde bolca saçak kök uzantısı vardır.  Kök kumlu ve hafif bünyeli topraklarda 100 – 200 cm, killi ve ağır bünyeli topraklarda ise 50-100 cm derinliğe gidebilir. Bitki kökünün büyük bir çoğunluğu 10 – 20 cm derinlikte yer alır.

Gövde

Hıyar bitkisi otsu bir gövdeye sahiptir. Gövde sürünücü ve tırmanıcı özelliktedir. Gövde yapısı köşeli ve tüylüdür. Bitkinin gövde üst aksamları taşıyacak güce sahip olmadığı için yakındaki nesnelere tutunarak ve sarılarak büyüme gösterir. Gövde boğumlardan oluşur. Bu boğumlar üzerinde yaprak ve sülükler bulunur. Yaprak koltuklarından yan dallar uzar. Dişi ve erkek çiçekler yaprak koltuklarından meydana gelmektedir. Ana gövde üzerinden ortalama 4 – 6 yan dal çıkar. Bu dalların her birinden de 4 – 6 yan dal uzar.

Yaprak

Bitkinin yaprakları gövde üzerinde bulunan boğumlar üzerinde gelişir. Uzun bir sapa sahip olan yaprakların büyüklük ve şekilleri birbirinden farklıdır.

Hıyar Çiçeği

Hıyar bitkisinin çiçekleri tek evciklidir. Yani erkek ve dişi organlar farklı çiçekler üzerinde bulunurlar. Çiçekler tekli veya çoklu olarak yaprak koltuklarından çıkar. Erkek çiçekler dişi çiçeklere göre daha erken gelişirler. Yan dallarda dişi çiçek yoğunluğu daha fazladır. Bu nedenle uç alımı yapılarak yan dalların oluşması sağlanır. Olgunlaşan çiçek tozları yapışkan bir madde ile birbirlerine bağlanırlar ve böylelikle dağılmazlar. Bu durum çiçeklerin rüzgarla taşınmasına engeldir. Bu yüzden çiçeklerin böcekler yardımıyla taşınması gerekmektedir. Dişi çiçeğin ucunda meyve taslağı bulunur. Dişi çiçeğin sapı erkek çiçeğe göre daha uzundur.

Son zamanlarda döllenme olmadan meyve veren bitki çeşitleri geliştirilmiştir. Fakat bu çeşitlerde döllenmeyi engellemek için taşıyıcı böceklerin uzak tutulması gerekmektedir. Bunun dışında döllenmeli çeşitler de bulunmaktadır. Bu bitkilerin % 90’ı sadece dişi çiçek vermektedir. Geriye kalan bitkiler yalnızca erkek çiçek verirler. Ürün kayıpları yaşanmaması için bu bitkilerin uzaklaştırılması gerekmektedir.

 

Hıyar çiçeği

Meyve

Meyvelerin şekil ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. İçi boş meyveler de görülebilir. Bu meyvelerin pazar kalitesi düşüktür.

Hıyar Tohumu

Ortalama 30 – 60 hıyar tohumu 1 gram gelir. Ticari olarak kullanılan tohumların en az % 80 – 90’ının çimlenmesi gerekmektedir. Optimum çimlenme sıcaklığı 25 – 30 C°’dir. 10 dereceden düşük ve 40 dereceden yüksek sıcaklıklarda çimlenme oranı ciddi oranda azalır.

 

Hıyar tohumu
Hıyar tohumu

İklim İsteği

Bir ılık iklim sebzesi olan hıyar,  yüksek ve düşük sıcaklıkları sevmez. Soğuğa karşı çok hassastır,  sıfırın altındaki sıcaklıklarda yaşayamaz. Düşük sıcaklıklarda bitkinin gelişimi yavaşlar, yüksek sıcaklıklarda ise fungal  hastalıklar ve aşırı su kaybı verimi etkiler. 30 °C’ nin üzerindeki sıcaklıklar solgunluğa neden olur. Sıcaklığın 40 °C’ nin üstüne çıkması halinde, bazı fizyolojik bozukluklar görülür.

Tohumlarının çimlenebilmesi  için toprak sıcaklığı minimum 11 °C olmalıdır. Optimum çimlenme aralığı 11 – 18 °C arasındadır. Sıcaklık yükseldikçe çimlenme hızı artar.

Bitkinin direk güneş ışığı isteği fazla değildir. Fakat ışık süresi ve miktarının azalması, hıyarda erkek çiçek oluşumuna neden olur. Işıklanma süresinin 12 saatten çok,  ışık miktarının 6000 – 8000 lümen olması, dişi çiçek oranını artırır. Bu da verimin artmasını  sağlar.

 

Toprak İsteği

Hıyar bitkisi toprak seçimi konusunda oldukça kaprislidir. Aşırı nemli, soğuk, killi ve su düzeyi düşük olan topraklarda istenilen verim alınamaz. Ağır bünyeli topraklarda çiçek oluşumu gecikir, kök hastalıklar görülme riski çoğalır. Hafif bünyeli topraklarda bilinçli bir gübreleme yapıldığı takdirde verimli bir üretim yapılabilir. Bitkinin yetişebilmesi için optimum pH aralığı 5.5 – 5.8 dereceleri arasındadır. Düşük pH değerine sahip, asidik topraklarda magnezyum eksikliği ortaya çıkabilmektedir.

Hıyar Çeşitleri

Hıyarlar, kullanım amacına göre 2 farklı sınıfta değerlendirilir.

  • Sofralık
  • Turşuluk

Örtü Altında Yetiştirilen Başlıca Sofralık Hıyar Çeşitleri

  • Bittex
  • Standex
  • Orion
  • Melior
  • Green spott
  • Spot sesistent

Örtü Altında Yetiştirilen Başlıca Turşuluk Hıyar Çeşitleri

  • Hokus
  • Nimbus
  • Argus

Tarlada Yetiştirilen Başlıca Sofralık Hıyar Çeşitleri

Amerikan Kültür Çeşitleri

  • Colorado
  • Cubit
  • Marketer
  • Submarine
  • Stays Green

Yerli Çeşitler

  • Langa
  • Maltepe
  • Çengelköy
  • Dere
  • Kilis

Tarlada Yetiştirilen Başlıca Turşuluk Hıyar Çeşitleri

  • Gherkin
  • Belair
  • Belmonte
  • Kornişon
  • Rus hıyarı

Hıyar Yetiştiriciliği

Toprak Hazırlığı 

Hıyar yetiştiriciliği yapılacak olan toprak kışın derin sürülerek su toplaması sağlanır. İlkbaharda ise 10 – 15 cm derinlikte yüzeysel bir sürüm yapılmalıdır. Baklagil, soğan, pırasa, pancar ve lahana grubu sebzelerin ekimi yapılmış toprakta hıyar bitkisi çok iyi gelişim göstermektedir. Tahıl, patates ve domates üretimi yapılmış tarlalarda hıyar bitkisi yetiştirilirse iyi verim alınamaz. İyi verim alınabilmesi için ortalama 4 yılda bir ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Tohumla Üretim

Hıyar bitkisi düz tarlada yetişebildiği gibi herek vererek veya askıya alınarak da yetiştiriciliği yapılabilir. Hıyar yetiştiriciliğinde 4 farklı yöntem vardır. Bunlar; tek sıralı yetiştirme, çift sıralı yetiştirme, fide ile üretim ve örtü altı yetiştiriciliğidir. Tohum ekimi el ile yapılabildiği gibi işçiliği azaltmak için mibzerle de yapılabilmektedir. Tohum ekimi yapıldıktan sonra tarlaya yanmış ahır gübresi atılarak kaymak tabaka oluşumu engellenebilir.

Hıyar Fidesi İle Üretim

Hıyar yetiştiriciliğinde erkencilik sağlanmak isteniyorsa fide ile üretim yapılmalıdır. Tohumlar viyol, torba veya saksılara ekilir. Tohumun ekildiği yatak hastalık ve zararlı içermemelidir. Don tehlikesi geçene kadar çıkan fideler seralarda bekletilir. Dikim büyüklüğüne ulaşmış en az 2 gerçek yaprağa sahip fideler kökündeki toprağıyla birlikte tarlaya dikilir.

Dikim yapılmadan 12 saat evvel fidelerin dikili olduğu kaba su verilmelidir. Aksi taktirde fidenin kökündeki toprak kökten ayrılır ve bu durum fidelerin tutma oranını azaltır. Fide ile üretim 2 – 3 hafta erkencilik sağlar.

 hıyar yetiştiriciliği

Tek Sıralı Yetiştirme

Tek sıralı yetiştirme, makineli ekimde ve toprak işlemede kolaylık sağlamaktadır. El ile yapılan ocak usulü tek sıra ekimlerde sıra arası mesafe 130 – 140 cm, sıra üzeri mesafe ise 40 – 50 cm olacak şekilde ayarlanmalıdır. Tohum tavlı toprakta 4 – 5 cm derinliğe her ocağa 2 – 3 tohum gelecek şekilde ekilmelidir.

Mibzerle yapılan tohum ekimlerinde dönüm başı 300 – 400 g, elle yapılan ekimlerde ise dönüme 200 – 250 g tohum atılmalıdır. Mibzerle yapılan ekimler sıra arası mesafe 130 – 140 cm, sıra üzeri mesafe ise 10 – 15 cm olacak şekilde ayarlanmalıdır. Tohum ekimi yapılan toprağın sıcaklığı en az 15 C° olmalıdır.

Çift Sıralı Yetiştirme

Çift sıralı yetiştirmede tohumlar 65 – 70 cm genişlikte açılan karıkların boyun noktalarına ekilir. Karıklar dar aralıklara sahiptir ve sulama yaparken kullanılır. Diğer aralıklar 130 – 140 cm mesafede bırakılmalıdır.

 

Örtü Altı Hıyar Yetiştiriciliği

Örtü altı yetiştiriciliğinde karıkların üstünde derinliği karık tabanı ile aynı seviyede olan ocaklar oluşturulur. Tohum ekimi bu ocaklara yapılır. Tohum ekimi yapılan karık sırtları 0.2 mm kalınlıktaki bir plastik örtüyle örtülür. Fidelerin çıkış yapacağı bölgelere kesikler atılarak çıkan fidelerin zarar görmemesi sağlanır.

Saksı ve plastik tüplerde yetiştirilen fidelerin tünel altında yetiştirilmesi de bir diğer yöntemdir. Bu yöntemin uygulanmasıyla 3 – 4 hafta erkencilik sağlanabilir.

Bu üretim yöntemleri düz tarla üzerinde yapılan yetiştiriciliklerde kullanılır. Bu yöntemlerden ayrı olarak sırık veya askı vererek de yetiştiricilik yapılabilir. Bu yöntemdeki amaç sıra üzeri ve sıra arası azaltarak birim alan başına daha fazla bitki dikilmesini sağlamaktır.

 

Çapalama

Fide haline getirilmeden direkt olarak toprağa ekilen hıyar tohumlarının ilaçlanması gerekmektedir. Tohum tarlaya ekildikten ortalama 5 – 10 gün içinde ekilen tohumlar çimlenir ve toprak yüzeyine çıkarlar. Eğer birim alan başına düşen bitki sayısında fazlalık varsa seyreltme yapılmalıdır. Bitkinin çimlenerek toprak yüzeyine çıkmasının ardından ilk çapalama yapılır. Bitkinin kök boğazları toprakla doldurulur. Bu işlem sonrasında bitkinin gelişimi hızlanır. Ortam şartlarına ve toprak yapısına göre çapalama işlemlerine düzenli olarak devam edilmelidir.

Sulama

Hıyar bitkisi suyu çok sever. Bitkinin dip bölgesi daima nemli olmalıdır, böylece meyvedeki acılaşmanın da önüne geçilir.

Sulamada en kritik dönem, meyve bağlama dönemidir. Fidelerin dikilmesinden ilk meyvelerin oluşmasına kadar geçen dönemde, çok olmamak kaydıyla günde 1 – 2 kez sulama yapılmalıdır.  Bu dönemde yapılan fazla sulama, bitkinin sararmasına (boğulmasına) sebep olur. Bu dönemden sonra her 3 – 4 günde bir sulama yapılır.

Hıyarların su isteği çok kolay anlaşılır. Özellikle sabah ve akşam saatlerinde iri yaprakların anormal pörsümesi  ve aşağı sarkması, gövde ve yapraklardaki tüylülüğün artması ve yaprakların küçülmesi su eksikliğinin belirtisidir. Bu belirtiler görüldüğünde vakit kaybetmeden sulanmalıdır. Sulama işlemi  sabah  erken saatlerde ya da akşam vakitlerinde yapılmalıdır.

Gübreleme

Hıyar bitkisi organik maddece zengin topraklarda iyi verim verir. Yetiştiriciliğin yapılacağı tarlaya tohum ekimi yapılmadan birkaç ay önce dönüm başına 3 – 6 ton yanmış ahır gübresi atılmalıdır. Yapılan organik gübreyi tamamlayıcı olarak dönüm başına 5 – 10 kg azot, 8-10 kg fosfor, 10 – 15 kg potasyum, 4 – 6 kg kalsiyum ve 5 kg magnezyum uygulanmalıdır. Magnezyum verim için çok büyük önem taşımaktadır. Azot verim ve kalite arttırılması açısından oldukça önemlidir. Topraktaki azot oranı optimum şartlara aykırı olursa meyve iri ve yumuşak olur. Bu durum pazar kalitesi açısından istenmeyen bir durumdur. Eğer toprakta azot eksikliği varsa yapraklar sararır, meyvelerin açık renkli ve küçük olur. Azotlu gübrenin yarısı tohumlar ekilmeden toprak hazırlığı esnasında uygulanmalıdır. Kalan kısmın yarısı kol atma döneminde, diğer yarısı ise meyve bağlama döneminde uygulanmalıdır.

Fosfor meyve tutumu için çok büyük önem taşır. Fosfor eksikliğinde triple süper fosfat verilmelidir. Fosfor eksikliğinde bitki gelişiminde yavaşlama ve yan sürgünlerde zayıflık görülür. Yaprakların rengi kirli ve gri yeşil renge dönmektedir.  Yaprak üzerinde kahverengi lekeler meydana gelir. Potasyum meyvenin sertliği için önemlidir. Potasyumlu gübrenin 2/3’ü toprak hazırlığı sırasında, 1/3’ü ise sulama ile toprağa verilmelidir. Mg gübresinin tamamı toprak hazırlığı sırasında verilmelidir.

 

Kornişon

 

Budama

Hıyar, çok hızlı gelişen bir bitkidir. Meyvelerin iyi gelişebilmesi için yaprak  koltuklarından çıkan sürgünlerin alınması gerekir. Ayrıca ilerleyen dönemlerde alt yapraklar da alınmalıdır.  Bu aynı zamanda havalanmayı da sağlar,  hastalık ve zararlı mücadelesini kolaylaştırır.

Hıyar Hastalık Ve Zararlıları İle Mücadele

Hıyar yetiştiriciliğinde görülen önemli hastalıklar

  • Antraknoz
  • Beyaz Çürüklük
  • Yalancı mildiyö
  • Külleme
  • Hıyar fidelerinde Çökerten
  • Solgunluk
  • Hıyar Köşeli Yaprak Lekesi
  • Hıyar Sap Çürüklüğü
  • Hıyar Adi Mozaik Virüsü
  • Hıyar Kabarcık Mozaik Virüsü

 Hıyar yetiştiriciliğinde görülen önemli zararlılar

  • Karpuz Telli Böceği
  • Danaburnu
  • Bozkurt
  • Yaprak bitleri
  • Kırmızı örümcek
  • Kök ur nematodları

Nematod içeren topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır. Hastalıklara karşı ekim nöbeti yapılması büyük önem taşır. Yabancı ot mücadelesine karşı çapalama yapılır. Çapalamada köklerin zarar görmemesi için çok dikkatli olunmalıdır.

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

  • Tavsiye edilen zamanda 
  • Tavsiye edilen şekilde 
  • Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

 

Kabakgillerde-Külleme
Kabakgillerde Külleme hastalığı

Hıyar Hasadı

Hasat Zamanı

Yetiştirilen hıyar çeşidinin erkencilik özelliğine ve yetiştirme koşullarına göre ekim – dikimden yaklaşık 55 – 70 gün sonra hasada başlanır.

İlk hasat için en ideal zaman, meyvelerin normal çeşit iriliğinin 1/3’ü ya da en çok 1/2’sini aldığı zamandır. Bu evrede hıyarlar gevrek olur ve özellikle çekirdekli çeşitlerde çekirdekler henüz irileşmemiştir.

Turfanda hıyarlar genelde tam irileşmeden önce hasat edilir. Hasat gecikirse meyveler fazla irileşir,  şekilleri bozulur ve pazar değerleri düşer. Diğer yandan olgun meyveler bitki üzerinde kalmamalıdır. Aksi halde üst tarafta meyve
tutumu engellenir ve verim düşer.

Hıyarın ortalama verimi 15 – 18 ton/dekardır.

Hasadın Yapılışı

Hıyar hasadı 2 – 3 günde bir, tam verime geçildiğinde her gün yapılır.  Meyveler, dala bağlandıkları
saplarından keskin bir bıçak ya da makasla kesilir. Meyveler asılarak kopartılmamalıdır. Meyveler  çizilmemeli ve zedelenmemelidir. Hasadın sabah erken ya da akşam saatlerinde yapılması tavsiye edilir.

Açık alan yetiştiriciliğinde hasat, geliştirilmiş çeşitli makinelerle de yapılmaktadır.

Ambalajlama

Hasadı yapılan hıyarlar hemen tasnif edilip ambalajlanacakları yere taşınmalıdır. Hıyarlar burada şekilleri,  renkleri ve boylarına göre ayrılarak ambalajlanır.

Ülkemizde sofralık çeşitler,  25 – 30 kg olacak şekilde tahta kasalarla ya da plastik çuvallar içerisinde satış yerlerine yollanır. Son yıllarda albenisi yüksek küçük ambalajlarla da satış yapılmaktadır.

Turşuluk hıyarlar da hasattan sonra boylarına göre ayrılır. Küçük hıyarların pazar değeri daha yüksek olur.

  • 1. kalite 0 – 6 cm boyunda, 2 cm eninde
  • 2. kalite 6 – 9 cm boyunda, 3 cm eninde
  • 3. kalite ise 9 – 12 cm boyunda ve daha kalın enli olanlardır.

Depolama

Hıyar yüksek oranda su içerdiğinden, uzun süreli depolamaya uygun değildir. Normal şartlarda hasattan sonraki  4 – 5 gün içerisinde tüketilmelidir. Gecikme halinde meyvelerde pörsüme görülür. Mecburi durumlarda 10 – 12 °C sıcaklıkta ve % 95 oransal nemde 10 gün kadar muhafazası mümkündür.

Hıyarın Faydaları Nelerdir?

  • Vücuttan toksinlerin atılmasını sağlar.
  • Kilo vermeye yardımcıdır.
  • Susuzluğu giderir.
  • Vücudun ısısını dengeler.
  • Diş enfeksiyonlarını önler ve tükrükte bulunan bazı bakterileri yok eder.
  • Ağız kokusunu giderir.
  • Mide yanması ve ekşimesini azaltır.
  • Kemik ve kas dokusunu yeniler.
  • İdrar söktürücü özelliği vardır.
  • Kabızlığı önler.
  • Tırnak ve saç bakımında kullanılır.
  • Cilde iyi gelir.

Hıyar suyu

 

Hıyar Meyvesinin Besin Değerleri (100 g İçin)

İçerik

Miktarı

Günlük Değer %

Kalori

12 kcal % 0.6
Karbonhidrat

1.8 g

% 0.6

Lif

0.5 g

% 2.2

Protein

0.3 g

% 1.2

Yağ

0.2 g

% 0.3

Kolesterol

0.0 mg % 0.0

Vitamin A

66.0 IU

% 1.3

Vitamin C

8 mg

% 13.3

Potasyum

141 mg

% 4

Kalsiyum

15 mg

% 1.5

Demir

0.5 mg

% 2.8

 

 

Sosyal Medyada Paylaşın:

BİRDE BUNLARA BAKIN

Düşüncelerinizi bizimle paylaşırmısınız ?

Maltepe Escort alanya Escort atasehir Escort istanbul escort manavgat Escort