Banotu, Patlıcangiller (Solanaceae) familyasına ait kıymetli bir tıbbi  alkoloit bitkisidir. Kökeni Kuzey Afrika ve Avrupa’dır ancak günümüzde dünyanın tüm kıtalarında yetişmektedir. Genellikle doğadan toplanırsa da, bazı Orta Avrupa ve Kuzey Afrika ülkelerinde yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Bilimsel İsmi : Hyascyamus niger

Türkiye’de doğal olarak yetişen 6 farklı türü vardır.

• Siyah Banotu (Hyascyamus niger)
• Beyaz Banotu (Hyascyamus albus)
• Sarı Banotu (Hyascyamus aureus)
• Mor Banotu (Hyascyamus reuculatus)
• Mardin Banotu (Hyascyamus leptocalyx)
• Cüce Banotu (Hyascyamus pusillus)

Banotu Bitkisinin Etken Maddeleri

Bitkide bulunan en önemli 2 alkoloit, skopolamin ve hiyosiyamin‘dir. Bunların dışında az miktarda atropin, apoatropin ve hyosin ihtiva eder. “Hiposiyamin” bu etken maddeler arasında kaliteyi belirleyendir. Banotu türleri, Mandragona, Datura ve Atropa türlerine nazaran daha düşük miktarda skopolamin, atropin ve alkoloit içerir. Bunun yanında daha fazla hiyosiyamin barındırırlar.

Alkoloitler, bitkilerin köklerinde sentezlendikten sonra toprak üstündeki organlarına taşınırlar. Siyah banotunun en fazla yaprakları drog olarak kullanılmaktadır. İngiltere Farmakopesi verilerine göre, yapraklarında en az  % 0.04 – 0.14 oranında alkoloit bulunmalıdır.

Kullanım Alanları 

Taşıdığı alkoloitler sebebiyle son derece zehirli bir bitkidir. Kokusu kötü ve tadı acıdır. Alkaloitlerinden tıbbi amaçla sakinleştirici, yatıştırıcı, öksürük kesici, spazm çözücü, ağrı kesici ve astım tedavisinde yararlanılır. Halk arasında ise tohum ve meyvelerinden tütsü yapılıp baş ağrısı tedavisinde faydalanılır. Benzer etkilere sahip datura, adamotu, güzelavrat otu gibi bitkilerle karıştırılarak da kullanılmaktadır. Mutlaka hekim nezareti altında, son derece dikkatli bit şekilde kullanılması gerekir. Zehirlenme ve halisünasyonlara sebep olabilir.

Anadolu’da tohumları tütsü olarak göz, burun ve  kulağa uygulanarak, sineklerin bıraktığı kurtçukların düşürülmesinde kullanılır.

Bitkisel Özellikleri

Bitkinin hem iki yıllık hem de tek yıllık formları bulunur. Yetiştiriciliği yapılanlar genellikle iki yıllık olan formlarıdır. Bitki, ilk yıl sadece rozet yapraklarını geliştirir. İkinci yılda ise çiçeklenir. Genellikle az dallanan bir gövde yapısına sahip olup 30 – 80 cm aralığında boylanır. Sap üzerinde almaşıklı halde dizilen etli ve geniş yaprakları vardır. Sapı ve yaprakları tüylü ve yapışkandır.

Taç yaprakları uzun huni biçiminde, uçtan parçalıdır. Çiçeklerinde 5’er  tane erkek organ, çanak ve taç bulunur. Taç yapraklarının rengi kirli sarıdır ve belirgin mor renkli damarlar göze çarpar.

Meyveleri kaliks tarafından sarılmıştır. Kapakla açılan bir kapsüle benzerler. Kapsülünde ortalama 200 civarında tohum bulunur. Tohumların rengi kahverengi olup, 1000 dane ağırlığı ortalama 0.7 g civarındadır.

Banotu Yetiştiriciliği

Soğuklara ve kuraklığa son derece dayanıklıdır. İklimi nispeten serin olan, uzun gün şartlarının hakim olduğu bölgelerde daha iyi bir adaptasyonu vardır. Kışları ılık geçen yerlerde, sonbahar aylarında “güzlük” olarak ekilir. Kış ayları uzun ve sert geçen bölgelerde ise “yazlık” olarak ekilmektedir.

Tohumları, 10 – 15 cm sıra üzeri ve 25 – 30 cm sıra arası mesafe gözetilerek, mibzerle ekilir. Tohumları son derece küçük ve oldukça sert olduğu için çimlenme ve çıkış süreleri uzundur. Bu yüzden, tarlaya tohum ekmek yerine önce fide yastıklarına ekim yapıldıktan sonra, yetişen fideleri tarlaya dikmek daha iyi sonuç vermektedir. Bu şekilde yapılan üretim, hem tarlada daha homojen bir dağılım sağlar hem de erkenciliğe imkan sağlar. Bitkinin fide dönemi boyunca yabancı otlarla rekabeti zayıf olduğu için, yabancı ot mücadelesi iyi yapılmalıdır.

Bitki normal şartlarda yağmurlarla yetinir ama sulama yapılırsa verimi de artar.

En önemli hastalığı, “Tütün Mozaik Virüsü” dür. Hastalık bazen üretimi tehdit edecek boyutta zarar verebilir. Tedavisi olmadığından kültürel mücadele yöntemleri kullanılmalıdır. Bunların arasında hastalıklı bitki artıklarının uzaklaştırılıp imha edilmesi, münavebe ve hastalıkta ari tohumluk sayılabilir.

Banotu Hasadı

Tek yıllık çeşitlerin hasadı, yaz aylarına rastlayan “tam çiçeklenme” evresidir. İki yıllık çeşitler ise ilk yıl sadece rozet yapraklarını geliştirir ve  2. yıl sap oluşturup çiçeklenir. Bu sebeple ilk yıl sadece yapraklar, 2. yıl ise çiçek ve yapraklar beraberce hasat edilirler. 2.yıl elde edilen droglar, daha çok alkoloit içerdikleri için daha kaliteli olurlar.

Hasat elle yapılabildiği gibi makineyle de biçilebilir. Drog yaprak verimi dekarda 150 – 250 kg arasında değişiklik gösterir. Tıbbi amaçla kullanılabilmesi için yapraklarının en az % 0.045 alkoloit içermesi gerekmektedir.

Kurutma 

Bitkiler biçimden sonra doğal ya da yapay koşullarda kurutulabilir. Yapay ortamda kurutma sıcaklığı 45 – 60 °C aralığında olmalıdır. Kurutma sonrasında, bitki yaş ağırlığının % 80’den fazlası kaybedilebilir. Kurutmadan sonra dövme ve  eleme yapılarak yapraklar saplarından ayrılırlar.

Banotu tohumları, olgunlaşmış kapsüllerden çırpmak suretiyle harman edilirler ve kurutulduktan sonra da tohumluk olarak kullanılabilirler. Tohumlar da tıpkı yapraklar gibi alkoloit içerirler ve aynı amaçlarla tıbbi kullanımları mümkündür.